مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، برای بررسی ابعاد رسانه‌ای و سیاسی «ویکی‌لیکس» روز 23 آذر نشستی با حضور کارشناسان برگزار کرد و طی آن به سناریوهای محتمل ویکی‌لیکس، واکاوی ابعاد سیاسی افشاگری و پیامد اسناد منتشر شده آن پرداخت.

مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، برای بررسی ابعاد رسانه‌ای و سیاسی «ویکی‌لیکس» روز سه‌شنبه 23 آذر نشستی با حضور کارشناسان برگزار کرد و طی آن به «سناریوهای محتمل ویکی‌لیکس، واکاوی ابعاد سیاسی افشاگری و پیامد اسناد منتشر شده» آن پرداخت.

وب‌سایت ویکی‌لیکس با انتشار اسناد محرمانه‌ سفارتخانه‌های آمریکا طی هفته‌های گذشته اهمیتی چند برابر پیدا کرد. در بخش مهمی از این اسناد، مذاکرات پشت پرده دیپلمات‌های کشورهای دیگر درباره ایران منتشر شد که در رسانه‌ها نیز بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد.

این وب‌سایت در نخستین روزهای آذر ماه، 250 هزار سند از اسناد سفارت‌خانه‌های آمریکا در کشورهای مختلف را منتشر کرد. در تعدادی از اسناد منتشر شده توسط ویکی‌لیکس، اظهار نظر‌های تند و دیدگاه ستیزه‌جویانه کشورهای عربی منطقه و همسایگان جنوبی، علیه ایران را افشا کرد. 

چند روز پیش، پلیس انگلیس، اعلام کرد که جولین آسانژ، بنیانگذار و مدیر سایت ویکی‌لیکس را دستگیر کرده است.

مردمک در یک پرونده ویژه، به اسناد منتشرشده مرتبط با ایران در این وبسایت پرداخته است.

                                                  ***

محمد سلطانی‌فر، مدیر گروه مطالعات رسانه‌ای مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت‌نظام در نشستی که به منظور بررسی «سناریوهای محتمل در موضوع ویکی‌لیکس» تشکیل شد، تاکید کرد که ویکی‌لیکس مسیری افشاگرانه برای برهم زدن ساختارها و فضاهای سیاسی شکننده کشورهای جهان سوم ایجاد کرده است.

به عقیده او با انتشار این اخبار توسط ویکی‌لیکس نگرانی‌ها در حوزه دیپلماسی کشورها افزایش یافته به طوری که مسیر سیاست‌گذاری کشورها را تغییر می‌دهد. 

این استاد دانشگاه گفت: در طول تاریخ رسانه‌ها، بعد از ماجرای رسوایی واترگیت که بین سال‌های 75-1972 اتفاق افتاد و موجب کناره‌گیری ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا شد، جریان ویکی‏‌لیکس جنجالی‌ترین واقعه رسانه‌ای و در نوع خودش بی‌سابقه است.

به گفته او از زمان آغاز افشاگری‌های ویکی‌لیکس، کمتر مقامی مطالب این سایت را تکذیب کرد، اما کشورهایی مانند ایران، چین و روسیه اسناد منتشر شده توسط ویکی‌لیکس را نادرست دانستند و سایر کشورها هم سعی کردند که به آقای جولیان آسانژ بنیانگذار و مدیر سایت ویکی‌لیکس اتهام‌های حاشیه‌ای وارد کنند.

آقای سلطانی‌فر افزود: در پی افشاگری‌های ویکی‌لیکس، نگرانی‌هایی نیز در حوزه دیپلماسی به وجود آمد. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا می‌گوید که «بعد از داستان ویکی‌لیکس، عرق دیپلمات‌ها در آمده» و به جرات می‌توانیم بگوییم که فضای بسته حوزه دیپلماتیک، تبدیل به یک فضای شیشه‌ای شده است. به این ترتیب، مسیر آینده دموکراسی تبدیل به ای-دموکراسی (E-democracy) شده و نقش رسانه‌ها به تدریج سایه خودش را سنگین می‌کند.

آقای سلطانی‌فر توضیح داد که در تحلیل‌های دست‌اندکاران رسانه‌ها، این نگاه به عنوان «تئوری سی.ان.ان» مطرح است. او گفت: من البته با کمی احتیاط آن را تئوری «پست‌سی.ان.ان» می‌نامم. او افزود: در تئوری سی.ان.ان رسانه‌ها آنقدر توان و اهمیت دارند که می‌توانند بر تصمیم‌گیری سیاسیون تاثیر بگذارند و معادلات میان آنها را دچار بحران کنند.

به گفته آقای سلطانی‌فر در تئوری پست‌ سی.ان.ان، بازی این معادلات سیاسی، دوگانه می‌شود به‌طوری که هم رسانه‌ها می‌توانند بر تصمیم‌گیری سیاسیون تاثیر بگذارند و هم سیاسیون می‌توانند از نقش رسانه‌ها استفاده کنند.

او در ادامه گفت: من در چند سناریوی خوشبینانه و بدبینانه می‌خواهم مطرح کنم که آیا ویکی‌لیکس توسط دیپلمات‌ها طراحی و ابداع شده، یا نه توسط دیگران در این حوزه وارد شده و بر بازی دیپلمات‌ها تاثیر می‌گذارد و قواعد را تغییر می‌دهد.

سناریوهای محتمل ویکی‌لیکس

در ادامه این نشست محمد سلطانی‌فر به سناریو‌های محتمل برای انتشار اسناد توسط سایت ویکی‌لیکس اشاره کرد. او گفت: ما می‌توانیم در نگاهی خوشبینانه ویکی‌لیکس را وب‌سایتی بدانیم که در ابتدا با استفاده از فضای وب و پس از آن با دروازه‌بانی خبر از طریق صاحبان آن، در فضای کشور سوئد که دنبال افشاگری حداکثری است و از آن حمایت می کند و حتی قانون مطبوعات ندارد، به وجود می‌آید. بعد هم با استفاده از اطلاعات محرمانه و کانال‌های مختلف، قصد افشاگری و برهم‌زدن قدرت را در صحنه دیپلماسی جهانی ایفا می‌کند و مردم را هم تشویق به نشت اخبار و اطلاعات در کشورهای خودشان می‌کند.

اما در نگاه دوم که به گفته آقای سلطانی‌فر، نگاهی بدبینانه و بر اساس توهم توطئه است؛ کشورهای غربی سعی‌می‌کنند اطلاعات محرمانه کشورهای مختلف را که قبلا در سیستم‌های جاسوسی با هزینه به دست می‌آمد، امروزه از طریق جاسوسی شبکه‌ای و مجانی، بدست بیاورند و نسبت به افشای آن در جهت منافع‌ خودشان، اقدام کنند.

به گقته این مدیر گروه مطالعات رسانه‌ای مجمع تشخیص مصلحت نظام، در نگاه دوم می‌توانیم این وب‌سایت را یک وب‌سایت جاسوسی اینترنتی مجانی بدانیم. وب‌سایتی که کشورهای غربی هم برای پنهان‌کردن اقداماتشان ابتدا نوعی خودزنی می‌کنند و اطلاعات خود را نیز افشا می‌کنند که فردا اگر قرار شد از خود نیز دفاع کنند، بگویند اطلاعات ما نیز روی این وب‌سایت افشا شده است و این خودزنی در سیستم‌های دیپلماسی مطرح است.

آقای سلطانی‌فر افزود: گفته می‌شود که اطلاعات محرمانه اولیه درباره حضور آمریکا در افغانستان و عراق روی ویکی‌لیکس نیز، نوعی خودزنی است که بتواند زمینه‌ای را برای افشاگری‌های بعدی فراهم کند.

به گفته این استاد دانشگاه، افشای 400 هزار صفحه‌ای و 91 هزار صفحه‌ای که از این دو کشور، عمدتا با همین نگاه مطرح می‌شود که غرب دنبال گم‌کردن ردپای خودش است و کمتر کسی باور می‌کند این مسیر اطلاعات آنقدر باز باشد که یک سرباز 23 ساله که می‏خواهد موسیقی دانلود کند، به این اطلاعات دسترسی پیدا می‏کند.

آقای سلطانی‌فر به عنوان سناریویی دیگر، توضیح داد که ممکن است برای فرار از بحران اقتصادی به بحران سیاسی پناه برده شود. او گفت: با توجه به بحران اقتصادی که سال‌های گذشته به‌ویژه در کشورهای غربی به وجود آمده و سایه خودش را روی سیستم‌های مختلف افکنده و اجازه خروج از این بحران را نمی‌دهد، افشاگری ویکی‌لیکس به عاملی برای جایگزینی این بحران‌ تبدیل شده است. یعنی یک بحران سیاسی را ایجاد می‌کنند تا از مهلکه اقتصادی رها شوند.

وی به عنوان سناریوی آخر نیز گفت: می‌توان اینطور هم بیان کرد که این مسیر افشاگری از غرب شروع شده ولی دامن کشورهای جهان سوم را که تحمل این نوع سناریوهای افشاگرانه را ندارند نیز می‌گیرد. زیرا برخی از این افشاگری‌ها می‌تواند ساختار سیاسی و معادلات کشورهای جهان سوم را که بسیار شکننده‌اند، بر هم بزند، و ویکی‌لیکس مسیر برهم زدن فضاهای سیاسی چنین کشورهایی را ایجاد کرده است.

واکاوی ابعاد سیاسی افشاگری ویکی‌لیکس

ناصر هادیان، استاد سابق دانشگاه هاروارد و فعلى دانشگاه تهران نیز در این نشست درباره واکاوی ابعاد سیاسی افشاگری‌های ویکی‌لیکس گفت: پس از ماجرای ویکی‌لیکس، در آمریکا دو بحث درگرفته است؛ یک عده می‌گویند، ما باید به سمت حفاظت اطلاعات برویم و یک عده دیگر می‌گویند که باید به سمت نظارت برویم و همچنان این منازعه وجود دارد و به نتیجه نرسیده است.

او در رابطه با «تئوری توهم توطئه» که در این زمینه مطرح شده، گفت: شما همه چیز را می‌توانید با این تئوری توضیح دهید که ذهن‌های ساده هم در مجموع قانع می‌شوند اما گاهی رد کردن تئوری توهم توطئه کار سختی است.

این استاد دانشگاه تهران معتقد است که انتشار این اسناد بیش از هر کشوری، به ضرر آمریکا شده و پس از این نیز علیه این دولت استفاده خواهد شد.

آقای هادیان در ادامه گفت: من بعید می‌دانم که اطلاعاتی که پس از این افشا شود، خیلی بیشتر از اطلاعاتی که تاکنون منتشر شده، بر جوامع جهان سوم، که دموکراتیک نیستند یا کمتر دموکراتیک هستند، تاثیری بگذارد.

او تاکید کرد: مهم‌تر اینکه به وجود آوردن و سپس مدیریت همچین داستانی از سوی آمریکا، امکان ندارد و چنین فرض عجیب و غریبی تنها در داستان‌های علمی و تخیلی وجود دارد و همچنین نمی‌توان گفت که از این مسیر افشاگری سیاسی جایگزین مسئله اقتصادی می‌شود.

به گفته آقای هادیان، ایران باید در سیاست خارجی خود یک دید واقعی نسبت به وضعیت همسایگان داشته باشد.

او در عین حال تصریح کرد: البته بعید می‌دانم که سیاستمداران و دیپلمات‌های ما درباره واقعیت روابط با هماسایگانمان دچار توهم باشند اما امیدوارم با وجود این اسناد، موضع آنها روشن شده باشد و باور داشته باشیم که مشکل داریم و باید در مقام سیاست‌‌گذاری از این اسناد استفاده کنیم.

این استاد سابق دانشگاه هاروارد همچنین گفت که معمولا دولت‌ها تمایل به پنهان کاری دارند اما این کار ممکن است تنها در کوتاه مدت جواب بدهد ولی در نهایت چنین ضررهایی خواهد داشت (افشاگری‌های ویکی‌لیکس) و باید دید توان تحمل ضربه‌های آن را داریم یا نه.

به عقیده آقای هادیان بهتر است که همه جناح‌ها سعی کنند از این اسناد در دعواهای داخلی استفاده نکنند، بلکه با استفاده از آن شناخت بهتری نسبت به دیپلماسی آمریکایی و دید این کشور در خفا، نسبت به ایران پیدا کنند.

پیامدهای اسناد منتشر شده در ویکی‌لیکس

افسانه احدی، کارشناس مطالعات استراتژیک و آمریکا و پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این جلسه گفت که جدی‌شدن مسئله امنیت فضای سایبر و بی‌اعتمادی نسبت به دستگاه امنیتی دیپلماسی آمریکا، بر وجهه دولت اوباما تاثیر منفی خواهد گذاشت.

به گفته خانم احدی، مهم‌ترین مشکلی که باعث شد امروز شاهد افشای اسناد وزارت امور خارجه آمریکا باشیم، کاری است که دولت آمریکا بعد از حادثه 11 سپتامبر انجام داد و طی آن بیش از 20 سازمان و نهاد موثر در امنیت ملی این کشور را که شامل وزارت دفاع و وزرت امور خارجه است، به یکدیگر وصل کرد؛ بنابراین کارمندان بخش‌های مختلف امکان دسترسی به اطلاعات سایر بخش‌ها را پیدا کردند.

خانم احدی تاکید کرد: یکی از پیامدهای این افشاگری که حتی در کوتاه‌ مدت بسیار هزینه‌بر خواهد بود، بی‌اعتمادی نسبت به دستگاه امنیتی دیپلماسی آمریکا چه در بعد داخلی و چه در بعد خارجی است که از این پس برای مذاکره با طرف‌های خود نیازمند جلب اعتماد دوباره آنها است.

او افزود: وجهه دولت اوباما هم مسلما چه در داخل و چه در خارج لطمه می‌بیند و این مسئله دستاویز خوبی برای حزب جمهوری‌خواه است که به انتقاد شدید از دولت اوباما بپردازد.

به گفته این کارشناس مطالعات استراتژیک و آمریکا، به نظر می‌‌آید کاری که آمریکا الان می‌تواند انجام دهد یا در حال انجام آن است، پخش گزینشی اسناد در رسانه‌ها باشد.

او گفت: این امر به آمریکا کمک می‌کند تا تبعات منفی را با پر رنگ کردن یک سری از اسناد کاهش دهد. مثلا روابط روسیه و آمریکا برای دولت اوباما دارای اهمیت حیاتی است بنابراین اگر بتواند اسنادی که مربوط به ایران است را پر رنگ کند، شاید تبعات منفی کمتر شود.

خانم احدی ادامه داد: هم‌اکنون مسئولیت اسناد منتشر شده، متوجه آمریکا است و این کشور باید پاسخ‌گو باشد. امروزه در صحنه دیپلماسی بازیگران غیردولتی که شامل افراد جامعه نیز می‌شوند، حوزه نفوذ و میزان قدرتشان افزایش یافته است. در آینده نیز ممکن است که از این روند افشاگری سوءاستفاده شود چون امروز افکار عمومی صحت این اسناد را باور کرده‌اند و این نگرانی در محافل سیاسی وجود دارد.

به عقیده خانم احدی، پدیده ویکی‌لیکس شروعی است برای تغییر در روند سیاسی و دیپلماتیک جهان و به همین دلیل دیپلماسی به‌ویژه دیپلماسی سنتی تغییر خواهد کرد و نیازمند تطابق بیشتری با خواست عامه برای شفافیت بیشتر امور دیپلماتیک میان کشورها خواهد بود.