با وجود برنامه‌های مبارزه با استعمال دخانیات، سیگار و دیگر دخانیات همچنان از ایرانی‌ها جان می‌گیرد. هر سال 60 هزار ایرانی، قربانی دخانیات می‌شوند.

دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه ملی با دخانیات می‌گوید هر 2.5 دقیقه، یک ایرانی بر اثر مصرف دخانیات و همین‌طور عوارض ناشی از آن فوت می‌کند. همچنین تعداد مرگ‌های ناشی از سیگارکشیدن در ایران حدود 60 هزار مورد در سال تخمین زده می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد که سالانه 10 میلیون ایرانی بیش از 60 میلیارد نخ سیگار دود می‌کنند که بیش از هزار و هفتصد میلیارد تومان هزینه دربردارد. به این هزینه، هزینه بیش از دو هزار و پانصد میلیارد تومانی درمان بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات را نیز باید اضافه کرد.

براساس آمار اخیر وزارت بهداشت، 11.09 درصد جمعیت 15 تا 64 سال سیگار می‌کشند و از این تعداد 21.13 درصد مردان و 0.81 درصد زنان، به طور روزانه مواد دخانی مصرف می‌کنند.

معاون بهداشتی وزارت بهداشت چندی پیش اعلام کرده بود که در ایران «در هر پنج متر مربع یک دکه سیگار فروشی وجود دارد»، در حالی که در کشورهای پیشرفته به سختی می‌توان سیگار تهیه کرد. با این حال به نظر می‌رسد این آمار، اغراق‌آمیز باشد.

مبارزه با دخانیات، از قانون تا گرافیک

مجلس شورای اسلامی در سال 1385، قانون جامع كنترل و مبارزه ملی با دخانيات را تصویب کرد. براساس ماده یک آئین‌نامه اجرایی این قانون، هرنوع استعمال دخانیات در اماکن عمومی شامل کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، ممنوع است و در صورت رعایت نکردن آن، مصرف‌کنندگان به پرداخت پنج هزار تا 10 هزار تومان، جریمه می‌شوند.

ایران با تصویب این قانون توانست به کنوانسیون (معاهده) کنترل دخانیات که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را تصویب کرده، بپیوندد.

اين معاهده برای اين‌که مصرف سيگار در دنيا به حداقل برسد،همه کشورها را موظف کرده تا سال 2012 اقداماتی برای مبارزه با مصرف سیگار انجام دهند ازجمله قیمت سیگار را بالا ببرند و تصاویر ضدمصرف دخانیات بر روی پاکت‌ها چاپ کنند.

از نیمه‌های سال 1387 شركت دخانيات و كارخانه‌هايی كه به صورت مشاركتی در ايران سيگار توليد می‌‌كنند، موظف شدند تصاوير حامل پيام بيماری‌‌زا بودن سيگار را بر روی بسته‌های این کالا درج کنند. اما به گفته علیرضا مصداقی‌نیا، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، این برچسب‌ها از طرفی موجب شده فروش سیگار قاچاق افزایش پیدا کند.

پاکت‌های سیگار تولید شده در ایران، تصویر اعضا وجوارح بدن انسان را در وضعیت بیمار و سرطانی نشان می‌دهد تا از این طریق مردم نسبت به خرید و مصرف آن بی‌رغبت شوند.

اما در شرایطی تصاوير بهداشتی بر روی پاكت‌‌های سيگار تولید داخل چاپ می‌شود که محصولات قاچاق که فاقد تصاوير بهداشتی است همچنان به وفور در بازار یافت می‌شود. بنابراین در این شرایط مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری به خرید کالای قاچاق ارزان‌تر و بدون هشدار بهداشتی دارند و به همین نسبت فروش محصولات دخانی مجاز کاهش می‌یابد.

از طرفی پیش‌بینی می‌شود با افزايش تعرفه واردات سيگار از 20 به 40 درصد در سال جاری و قانون مالیات بر ارزش افزوده، بازار ایران هرچه بیشتر در اختیار کالاهای قاچاق که هم ارزان‌تر است و هم فاقد تصاویر هشداردهنده، قرار بگیرد و به همین میزان گرایش به مصرف نیز افزایش یابد.

عباس‌علی نورا، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفته بود که با افزایش تعرفه واردات سیگار، قاچاق این کالا افزایش پیدا خواهد کرد و مجلس نمی‌تواند از این راه، مصرف‌کنندگان را تنبیه اقتصادی کند.

سعید مرتضوی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز چند ماه پیش گفته بود: صرفه اقتصادی حاصل از قاچاق سيگار، سهم قاچاق اين کالا را در سال‌های اخیر از هفت درصد به 30 رساند، همچنین افزایش تعرفه واردات سيگار، موجب شد تا تجار تمايلی به واردات رسمی سيگار نداشته باشند و  بنابراین تجارت قانونی این کالا در سال‌های اخير به حداقل ممكن رسيد.

به گفته آقای مرتضوی، با توجه به افزايش مصرف سیگار در  ایران، برای جلوگيری از قاچاق این کالا، باید تولید داخلی افزایش می‌یافت اما این اتفاق نیفتاد.

بنابراعلام شرکت دخانیات ایران، درحال حاضر 25 درصد بازار سیگار ایران در اختيار توليدات داخلی است و 75درصد نيز متعلق به سيگارهای وارداتی خارجی. 15 درصد سيگارهای وارداتی نیز هنوز از راه قاچاق وارد کشور می‌شود.

افزایش مصرف‌کنندگان جوان

براساس آخرين برآورد شركت دخانيات ایران، ميزان مصرف سیگار در ایران از بیش از 60 میلیارد نخ در سال 87، به بیش از 62 میلیارد نخ در سال 88 افزایش یافته و بنابراین بیش از 99 درصد افزايش نشان می‌دهد.

با افزایش آمار مصرف‌کنندگان سیگار به نظر می‌رسد قانون مبارزه با دخانیات و برچسب‌های هشدار بهداشتی بر روی پاکت‌های سیگار نتوانسته گرایش مردم به‌ویژه جوانان را به مصرف سیگار کاهش دهد.

باوجود قانون مبارزه با دخانیات که مصرف سیگار را در اماکن عمومی ازجمله دانشگاه‌ها ممنوع اعلام کرده، اما نتایج مطالعه‌ای که در میان بیش از هزار نفر از دانشجویان دانشگاه تهران انجام شد، نشان داد میزان استعمال دخانیات در طی دوره تحصیل در دانشگاه به شدت افزایش یافته است.

بررسی‌ها و مطالعات همچنین نشان می‌دهد که 25 درصد دانشجویان پسر و شش درصد دانشجویان دختر، سیگار مصرف می‌کنند و این میزان در بین دانشجویان پزشکی نسبت به سایر رشته‌ها بیشتراست.

افزایش مصرف سیگار در بین دانشجویان  دختر نیز موجب شد که چندی پیش وزیر بهداشت، از آن به‌عنوان پدیده‌ای جدید نام برده و بر مبارزه جدی با آن تاکید کند. او از مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت بهداشت خواست که برای ارتقا محیط‌های دانشجویی و خوابگاه‌ها فکری بکنند.

سال گذشته شورای انضباطی دانشجویان نیز برای اعمال محدودیت‌های بیشتر بر دانشجویان خود دست به کار شد و شیوه‌نامه جدیدی را تصویب کرد.

براساس این شیوه‌نامه، مصرف دخانیات از جمله سیگار درمحیط دانشگاه‌ها و اماکن مرتبط ممنوع است و «تخلف اخلاقی» به حساب می‌آید و اخطار شفاهی و در صورت تکرار، دو ترم محرومیت از تحصیل را به‌دنبال خواهد داشت.

از سوی دیگر باوجود این‌که قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانيات، فروش سيگار به صورت نخی و فروش به افراد زير 18سال را نیز ممنوع کرده، اما سال گذشته محمدرضا معدنی، دبیر جمعیت مبارزه با دخانیات اعلام کرد که سن مصرف سیگار در میان ایرانیان به زیر 10 سال رسیده است.

او گفته بود که چنین مساله‌ای نشان می‌دهد که برای مبارزه با مصرف دخانیات در کشور، باید راهکارهای بهتری درنظر گرفته شود.

حسن امامی‌رضوی، معاون سلامت وزارت بهداشت هم پیشتر هشدار داده بود که سن مصرف دخانیات در ایران به حدود 12 سال کاهش یافته و مسئله دخانیات بیش از همه قشر دانش‌آموز و جوان را تهدید می‌کند.

بررسی‌های امسال مرکز تحقیقات و کنترل دخانیات هم نشان می‌دهد که 75 درصد افراد سیگاری در سنین زیر 20 سال سیگار کشیدن را آغازمی‌کنند و میزان مصرف سیگار در بین دانشجویان کشور 16 درصد است.

کمیته کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز براساس آمارهای سال 87 اعلام کرد که 17 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله در ایران قلیان می‌کشند و سه  درصد آنها مصرف کننده سیگار هستند.

به همین میزان که سن مصرف سیگار کاهش یافته، سن شروع اعتیاد نیز به گفته طاها طاهری، قائم‌ مقام ستاد مبارزه بامواد مخدر، به 16 سالگی و مقطع دبیرستان رسیده است.

اثرات سیگار

براساس مطالعات پزشکی و هشدارهای کارشناسان، کشیدن سیگار باعث ایجاد رسوب در رگ‌ها، افزایش خطر ایجاد لخته‌های خونی، کاهش اکسیژن خون، افزایش فشار خون و دشوارساختن کارقلب می‌شود. کشیدن سیگار، خطر سکته مغزی ناشی از کاهش اکسیژن را نیز دوبرابر می‌سازد.

همچنین کشیدن سیگار به‌عنوان یکی از عوامل مربوط به شیوه زندگی، چالش‌هایی را در تولید مثل و باروری پزشکی ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر مصرف سیگار، برخی بیماری‌ها از جمله سرطان را تشدید می‌کند. محققان نشان دادند افرادی که با وجود تشخیص سرطان به سیگارکشیدن ادامه می‌دهند در مقایسه باغیرسیگاری‌ها درد بیشتری را تجربه می‌کنند که گاهی به حدی است که در زندگی روزمره آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند.

مصرف سیگار نه تنها برای فرد سیگاری مضر است، بلکه براساس نتایج پژوهش‌های انجام شده، در معرض دود سیگار بودن کودکان قبل و بعد از تولد، با مشکلات رفتاری آنان در دوران مدرسه همراه خواهد بود.

یافته‌های جدید پژوهشی نشان می‌دهد کودکانی که در طول دوران رشد اولیه در معرض دود سیگار هستند تا 10 سالگی ناهنجاری‌های رفتاری بیشتری بروز می‌دهند.