وقتی وزیر امور اقتصاد و داریی هفته پیش از قطعی شدن حذف چند صفر از واحد پول ملی ایران خبر داد، با این خبر فصل تازه‌ای برای عملی بودن یا نبودن این طرح که ۱۸سال از طرح آن می‌گذرد در محافل اقتصادی و رسانه‌ای باز شد.
موضوع حذف چند صفر از واحد پولی ایران، نخستین بار سال ۱۳۷۲ و در دوره دبیر کلی طهماسب مظاهری در بانک ملی مطرح شد، اما مدت‌ها در حد پیشنهاد باقی ماند.
۱۴ سال بعد درست زمانی که در سال ۱۳۸۶ آقای مظاهری به جای ابراهیم شیبانی بر کرسی ریاست بانک مرکزی تکیه زد، پیشنهاد حذف صفرها بار دیگر مطرح شد و به عنوان طرحی جنجالی مورد توجه مسئولان و نمایندگان مجلس قرار گرفت. همان سال کمیسیون ویژه‌ای نیز برای بررسی این طرح تشکیل شد.
اما این موضوع که سال‌ها یکی از داغ‌ترین سوژه‌های رسانه‌ها بود، کار به جایی نبرد و خیلی زود با روی کار آمدن محمود بهمنی، در مقام رئیس جدید بانک مرکزی، از تب و تاب افتاد.
او که خود یکی از مخالفان طرح حذف صفرها از واحد پول ملی بود، وقتی در سال ۱۳۸۷ جانشین طهماسب مظاهری شد، اعلام کرد حذف صفرها زمانی به مصلحت است که طرح هدفمند کردن یارانه‌ها اجرا شده باشد.
او معتقد بود که پس از دیدن آثار و تبعات هدفمند کردن یارانه‌ها و ثبات نرخ‌ها در بازار، برنامه‌ریزی مناسب برای حذف صفرهای اضافی انجام می‌شود.
آقای بهمنی، نزدیک به دو سال پیش اعلام کرد که کمیته‌ای در بانک مرکزی در حال بررسی و کار کارشناسی روی طرح حذف سه صفر از واحد پولی است و به زودی این طرح وارد فاز اجرایی می‌شود.
امسال پرونده اجرایی شدن طرح حذف صفرهای واحد پولی بار دیگر به جریان افتاد و شمس‌الدین حسینی، وزیر امور اقتصاد و دارایی ایران روز ۲۲ فروردین ماه از قطعی شدن حذف چند صفر از واحد پولی خبر داد.
او گفت که متولی این امر بانک مرکزی است و «کارگروه تحول اقتصادی» نیز در این زمینه تصمیم نهایی را می‌گیرد.
خداحافظی با چند صفر
تا پیش از این همواره صحبت از حذف سه صفر از واحد پول ملی بود، اما یک شب پیش از سخنان وزیر اقتصاد، محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی در یک نشست خبری دیگر اعلام کرد که بانک مرکزی در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده که حذف «۴ صفر» از پول ملی نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت و به زودی پیشنهاد اجرای این طرح نیز به هیئت دولت ارائه می‌شود.
به گفته آقای بهمنی، بر اساس این طرح، ارزش یک ریال که برابر با ۱۰ هزار ریال کنونی است با یک دلار برابری خواهد کرد.
این طرح که سال‌های گذشته در کشورهای دیگر اجرا شد، در ایران مخالفان و موافقانی دارد.
برخی کارشناسان مسائل اقتصادی حذف چند صفر یا اصلاح واحد پولی را یکی از نیازهای اقتصادی کشور برای تسهیل در مراوده‌های تجاری و موجب کاهش تورم می‌دانند و برخی دیگر بر این باورند که این طرح موجب تضعیف واحد پولی و دامن زدن به تورم می‌شود.
اقدام‌های اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد در دو دوره نهم و دهم که از آن جمله پرداخت مستقیم یارانه‌ها و تزریق درآمدهای نفتی به اقتصاد کشور در قالب طرح‌های زودبازده است، همواره با انتقادهای فراوانی مواجه شده و به رشد تورم دامن زده است.
آخرین آمارهای منتشر شده بانک مرکزی نرخ تورم را در ایران ۱۲.۴ درصد نشان می‌دهد، اگر چه منابع غیررسمی نرخ تورم را بیشتر از این رقم می‌دانند.
تازه‌ترین گزارش صندوق بین‌المللی پول نیز حکایت از آن دارد که در سال ۲۰۱۱ میلادی، بحران اقتصادی ایران شدت می‌گیرد. براساس پیش‌بینی این صندوق، نرخ تورم در ایران در سال ۲۰۱۱ میلادی به ۲۲.۵ واحد افزایش خواهد یافت.
تورم دو رقمی و حذف صفرهای واحد پول ملی
به گفته یک کارشناس اقتصادی، در طول سال‌های پس از انقلاب، تورم در ایران همواره دو رقمی بوده و مدام از ارزش پول ملی کاسته شده است، به گونه ای که اگر در زمان انقلاب با ۷۰ ریال می‌شد یک دلار خرید، اکنون با ۱۰ هزار ریال هم نمی‌شود.
کاوه بزرگی به مردمک می‌گوید که در کشور ما هنوز مهمترین وسیله مبادله کالا، اسکناس کاغذی است. در طول سال‌ها با کم شدن ارزش پول ملی، انتقال حجم زیادی از پول سخت و مبادلات دشوارتر شده است و در نبود بانکداری الکترونیک، ایرانی‌ها مجبور هستند از حجم پول بیشتری در معاملات خود استفاده کنند.
او می‌افزاید: حجم پول‌های فرسوده نیز بسیار بالا است و بانک مرکزی مجبور است هر سال با صرف هزینه زیاد حجم زیادی اسکناس فرسوده را از رده خارج کند و به جای آنها اسکناس‌های تازه تولید کند.
آقای بزرگی، مشکل اقتصاد ایران را تعداد صفرهای زیاد آن نمی‌داند و یادآوری می‌کند: بانک مرکزی نیز در سال‌های اخیر برای حل این مشکل و تسهیل مبادلات تلاش کرده اسکناس‌های درشت‌تری چاپ کند. اسکناس‌های دو، پنج و ۱۰هزار تومانی نمونه‌هایی از تلاش‌هایی است که بانک مرکزی برای حل مشکل منتشر کرده و علاوه بر این‌ها چک‌پول‌های ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی نیز نقش اسکناس‌های درشت را در این میان بازی کرده‌اند. بنابراین حذف این صفرها تاثیری در شاخص‌های کلان اقتصادی ندارد و ریشه را باید در تورم دو رقمی جست‌وجو کرد.
او می‌گوید: حذف صفر، پول ملی را تقویت نمی‌کند، فقط می‌تواند با کاهش هزینه چاپ اسکناس و کمتر شدن اسکناس‌های مبادله شده، به تسهیل مبادلات اقتصادی و تجاری کمک کند.
آقای بزرگی ادامه می‌دهد: اگر جلوی تورم گرفته نشود و قیمت‌ها به ثبات نرسند، پس از چند سال دوباره مشکل صفرهای زیاد دامن اقتصاد ایران را خواهد گرفت، یعنی حتی اگر حالا چهار صفر از پول ملی برداشته شود، پس از چند سال به دلیل تورم و شتاب قیمت‌ها، باز وضعیت به حالت سابق بر می‌گردد.
این کارشناس اقتصادی معتقد است، دولت به جای دنبال کردن برنامه حذف صفر، فعلا با چاپ اسکناس‌های درشت‌تر و توسعه بانکداری الکترونیک مشکل مبادله و انتقال پول را کم کند و در زمانی که قیمت‌ها کنترل و تورم تک رقمی شد، سه صفر یا چهار صفر را حذف کند.
مخالفان و موافقان
حذف صفرها از واحد پولی اقدام جدیدی نیست و پیشتر نیز بسیاری از کشورها یک یا حتی چند بار حذف صفرها را تجربه کرده‌اند. در این میان آلمان نخستین کشوری است که تجربه حذف صفر را از واحد پول ملی در تاریخ به نام خود ثبت کرده است. آلمان پس از جنگ جهانی دوم، زﻳﺮ ﻓﺸﺎر اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﺎشی از ﺟﻨﮓ تورم شدیدی را تجربه کرد؛ موضوعی که این کشور را وادار به حذف صفرهای واحد پولی خود کرد.
بر اساس گزارشی که کارگزاری نواندیشان بازار سرمایه منتشر کرده است، در ۵۰ سال اخیر، کشورهای در حال توسعه در بیش از ۷۰ مورد چندین صفر را از واحد پولی خود حذف کرده‌اند که آخرین مورد آن حذف ۱۰ صفر از پول ملی زﻳﻤﺒﺎﺑﻮه بود.
ترکیه یکی از نمونه‌های موفق در اجرای این طرح بود که در ژاﻧﻮﻳﻪ ۲۰۰۵ با حذف شش صفر، یک ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻟﻴﺮه ﻗﺪیم را ﺑﻪ ﻳک ﻟﻴﺮه ﺟﺪﻳﺪ تبدیل کرد. آرژانتین، یوگسلاوی و برزیل نیز از جمله کشورهایی هستند که چندین بار صفرهای واحد پولی خود را حذف کرده‌اند.
اما صحبت از اجرای این طرح در ایران، واکنش‌های بسیاری را در محافل اقتصادی به همراه داشته است.
موافقان طرح معتقدند در شرایط فعلی اقتصاد ایران، کاهش صفر از واحد پولی نسبت به راهکار‌های دیگر کنترل نقدینگی و کاهش نرخ تورم، ارجحیت دارد، زیرا موجب صرفه‌جویی و راحت‌تر شدن مبادلات می‌شود. هم‌چنین آنها می‌گویند این اقدام موجب کاهش هزینه‌های زیاد چاپ سالانه اسکناس و هدرروی وقت نیروی انسانی در مسائل مالی کشور می‌شود.
اما مخالفان می‌گویند، این طرح جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی، هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید، ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصاد را به دنبال خواهد داشت.
برخی نیز راه‌های جایگزین دیگری از جمله چاپ اسکناس درشت، بانکداری الکترونیکی و کارت‌های اعتباری را پیشنهاد می‌کنند. با این حال، رئیس کل بانک مرکزی، دیدگاه‌هایی مبنی بر کاهش ارزش پول ملی با حذف صفرهای پول ملی را رد کرده و گفته است که این اقدام موجب کاهش تورم خواهد شد.
محمد نهاوندیان، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران معتقد است که تعداد صفرهای پول ملی، مشکل واقعی اقتصاد ما نیست. او می‌گوید: این یک توهم است که کسی گمان کند با حذف صفرها از پول ملی، مبارزه با تورم محقق شده است، به جای آن باید یک حرکت ضد تورمی در کشور انجام شود تا قیمت‌ها به ثبات قابل قبول برسد.
یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع معادن تهران نیز معتقد است که کم کردن سه یا چهار صفر یا کمتر و بیشتر، موضوع ساده‌ای نیست که فعلا بتوان از آن سخن گفت، مفهومی است که می‌تواند کل تعادل اقتصادی کشور، روابط پولی و مالی، مسائل مربوط به بدهی‌ها، تسهیلات، اعتبارات و جو روانی در جامعه و حقوق‌بگیران را تحت تاثیر قرار دهد و باید برای آن مقدمه‌چینی کرد.
اما بهاءالدین حسینی هاشمی، عضو کارگروه اصلاح ساختار بانکی کشور معتقد است که حذف صفرهای پول ملی هفت مزیت عمده به دنبال دارد.
او کاهش حجم اسکناس، سادگی در مبادلات، نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ارقام و ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه رایانه‌ها، نقل و انتقال سهل‌تر پول، کاهش آثار روانی تورم و نیز صرفه جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس‌ها را مهمترین مزیت‌های اجرای این طرح می‌داند.
آقای هاشمی در عین حال معتقد است که اگرچه فرآیند حذف صفرها کمی زمان‌بر و هزینه‌بر است اما در کل به نفع اقتصاد کشور است.
بالا بودن نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی، رشد نقدینگی از مهمترین معضلات اقتصاد ایران است و بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که باید پیش از حذف صفرها از واحد پول ملی، به وضعیت بحرانی اقتصاد رسیدگی کرد. به باور این دسته از کارشناسان حذف صفرها زمانی برای تقویت پول ملی کارساز خواهد بود که زیرساخت‌های اقتصادی و توسعه‌ای لازم در این خصوص نیز فراهم شود.
