یافتههای یک پژوهش دانشگاهی درباره کارکردهای عکسهای شخصی کاربران در شبکههای اجتماعی مجازی نشان میدهد که پذیرش ناتوانی در کنترل کامل حریم شخصی، به نوعی تغییر نگرش و تابوشکنی و گسترهشدن ساحت عمومی و کمرنگ شدن مرز آن با ساحت خصوصی منجر شده است.
بر اساس یافتههای این پژوهش، عدم کنترل بر نحوه انتشار عکسهای شخصی که ممکن است بحرانها و تنشهای خانوادگی و اجتماعی به وجود بیاورد، تدریجا افراد جامعه را به نوعی تغییر نگرش و تابوشکنی نسبت به معیارهای پیشین خصوصی بودن یا عمومی بودن رابطهها وادار میکند.
سارا زندوکیلی، کارشناس ارشد عکاسی، روز یکم خرداد در همایش «شبکههای اجتماعی مجازی و زندگی روزمره» در دانشکده علوم اجتماعی تهران گفت، شبکههای اجتماعی مجازی با امکاناتی نظیر «تگ کردن» شخصیتهای درون عکسها، میزان نظارت افراد را بر حوزه خصوصیشان کاهش میدهند و «غیرخودیها» هم در نمایش آن سهیم میشوند.
عکسهای شخصی کاربران ایرانی در حالی در شبکههای اجتماعی نظیر فیسبوک منتشر میشوند که در جامعه ایران حصار محکمی بین فضای عمومی و خصوصی وجود دارد و تعارضهای عرفی و قانونی آشکاری نیز میان فرهنگ جامعه مجازی و واقعی وجود دارد.
در سالهای گذشته، با گسترش شبکههای اجتماعی، این تارنماها با تبدیل شدن به رسانههای شخصی بسیار پرنفوذ و پرطرفدار و با تأثیرگذاری متقابل در وجوه مختلف زندگی مجازی و واقعی افراد، همواره یکی از سوژههای جنجالی و بحثبرانگیز بودهاند.
به گفته این کارشناس، کاربران جدی شبکههای اجتماعی مجازی، در عکسهای خود به ویژه عکس پروفایلها، با تامل و تعمدی آگاهانه تکههای خاصی از شخصیت خوشان را برجسته میکنند تا تصویری برتر و جذابتر ارائه بدهند.
او میگوید، «کارکرد هویتی» عکسهای شخصی در پروفایلهای کاربران نشان میدهد که قدرت انتخاب و فرصت خلاقیت، این عکسها را به ابزاری برای جذب دوستان بیشتر، ایجاد رابطههای جدید، بیان حس و حال شخصی، بیان موقعیت اجتماعی و حرفهای، وابستگیهای خانوادگی و دوستانه تبدیل کرده است.
سارا زندوکیلی، یکی از این کارکردها را بیان مواضع سیاسی و اجتماعی کاربران شبکههای مجازی دانست و افزود، ساختار ارتباطی شبکهای میتواند به جریانهای جمعی نظیر انتخابات هم کمک کند و به مثابه بیاینه تصویری و تبلیغی این جریانها به کار رود.
تبلیغات شخصی کاربران از طریق عکسها، گاهی تا آن جا پیش میرود که صورتی خودشیفتهوار پیدا میکند و نمایش عکسهای جذاب از خود که مطابق سلیقه و مد جریان فرهنگی مطلوب فرد باشد و تغییر دادن عکس پروفایل به فاصله زمانی کوتاه را میتوان از نمودهایی میل به مورد توجه قرار گرفتن محسوب کرد.
در شبکههای اجتماعی مجازی به گفته این کارشناس، «کارکرد ارتباطی» نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای مثال، یک عکس ممکن است به محفلی برای بحثهای طولانی میان دوستان و آشنایانی تبدیل شود که پیشتر در محافل خانگی این عکسها را در قالب آلبوم میدیدند.
همچنین کیفیت و کمیت عکسها، سبب میشود که کاربران در انتخاب عکسهای بعدی برای به اشتراک گذاشتن در فضای مجازی، به مرور به ذائقه سایرین در این کار توجه کنند که این خود فرهنگی عمومی را برای به اشترکگذاری عکسهای شخصی به وجود میآورد.
خانم وکیلی گفت، به همین دلیل است که در میان این عکسها، الگوی غالبی مانند موقعیتهای طنزآمیز و قابل توجه نمایش و بازی در برابر دوربین را به وفور میبینیم و این الگوهای بازخورد برانگیز، در عین حال از راحتی و بیقیدی سوژههای عکسها حکایت میکند که با چارچوبهای سنتی عکسهای یادگاری قدیمی متفاوت است.
به گفته او، اما بهرغم این ساختارشکنیها در عکسها و با نمایش لحظههای شاد و خوش زندگی روزمره، چهره کلی شبکههای اجتماعی مجازی به بازتابی آرمانی و فریبنده از واقعیت زندگی روزمره تبدیل شده است.