«اینترنت» واژه‌ای است که بسیاری از ایرانیان بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، بیش از پیش به آن برخورد کرده‌اند به طوری که بعد از سال ۱۳۸۸، اینترنت به عنوان یکی از ابزارهای جنگ نرم دشمن توسط مسئولین ایران شناخته شده است؛ هر چند که در مورد بدی و خوبی‌های آن بحث‌های زیادی وجود دارد.
اما آنچه مسلم است آن است که در قرن حاضر، اینترنت یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشرفت جامعهٔ بشری است که از طریق آن می‌توان آگاهی عمومی را در هر زمینه‌ای بالا برد؛ هر چند که برخی اینترنت را ابزاری برای تغییرهای سیاسی بزرگ مانند آنچه در مصر و تونس اتفاق افتاد می‌دانند، اما باید گفت که با توجه به نفوذ روز افزون اینترنت در جوامع مختلف، اینترنت را باید یک حق طبیعی شهروندی دانست تا یک ابزار سیاسی برای تغییر.
براساس همین ایده و اهمیت روز افزون استفاده از اینترنت، سازمان ملل در گزارشی که در ۱۶ می۲۰۱۱ (۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۰) منتشر کرد، اینترنت را یکی از مصادیق حقوق بشر دانست. این گزارش که توسط گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل تهیه شده است، نکات جالبی را شامل می‌شود که مروری بر آن‌ها خالی از لطف نیست. نکاتی که شاید برخی از آن‌ها به صورت مستقیم به وضعیت اینترنت در ایران نیز مرتبط باشد. به عنوان نمونه ایران از جمله کشورهایی مانند سریلانکا، تونس و ونزوئلا بوده که تا زمان انتشار گزارش به درخواست گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل در مورد وضعیت اینترنت در ایران هیچ پاسخی نداده است.
در این مقاله به صورت خلاصه به این گزارش و نکات مرتبط با ایران پرداخته می‌شود.
اهمیت اینترنت و دسترسی به آن
به اعتقاد سازمان ملل، اینترنت به دو دلیل دارای اهمیت است: اول آنکه اینترنت رابطهٔ بین رسانه و مخاطب را به صورت کامل متحول کرده است به گونه‌ای که برخلاف رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون، رادیو و روزنامه، اخبار منتشر شده در اینترنت با همکاری شهروندان عادی که در برخی موارد از آن‌ها به عنوان شهروند-روزنامه‌نگار یاد می‌شود همراه است. دوم آنکه این ابزار یک بستر برای جوامعی هستند که در آن‌ها رسانه‌های مستقل وجود ندارد و یا شهروندان آن به راحتی نمی‌توانند انتقادات خود را مطرح کنند.
علاوه بر آن گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل، اینترنت را دارای دو بعد دانسته است: دسترسی به محتوا آنلاین بدون هیچگونه محدودیتی مگر در موارد خاص، و دسترسی به زیرساخت‌های حیاتی استفاده از اینترنت که با مقایسهٔ ایران با این دو مورد، باید گفت که ایران در هیچ یک از دو مورد جایگاه و وضعیت مناسبی ندارد. ایران از یک سو اینترنت را به شدت سانسور می‌کند و از سوی دیگر یکی از کشورهای دنیا با کمترین سرعت اینترنت است.
سانسور اینترنت
همانگونه که در بالا گفته شد، در این گزارش یکی از موارد حیاتی برای کاربران اینترنت دسترسی بدون هیچگونه محدودیت به محتوای آنلاین است و به همین دلیل ایجاد هرگونه محدودیت از سوی دولت‌های جهان بر روی اینترنت مخالف با منشور حقوق بشر سازمان ملل است. ولی با این حال، سانسور محتوای آنلاین در برخی موارد از نظر سازمان ملل مشکلی ندارد که عبارتند از: پورنوگرافی کودکان، سخنان تنفرآمیز، افترا و تهمت، تحریک برای نسل‌کشی و طرفداری از تنفر قومی، نژادی یا مذهبی که به منزله تحریک برای ایجاد تبعیض، دشمنی و خشونت باشد.
به اعتقاد گزارشگر ویژه سازمان ملل، تنها در مورد اول یعنی پورنوگرافی کودکان باید تمامی دولت‌ها بدون هیچ معطلی دسترسی به آن محتوا را مسدود کنند، اما برای تمامی موارد باقی مانند باید یک دادگاه مستقل تشکیل شود؛ هر چند که این گزارشگر اعتقاد دارد که در بسیاری از موارد سانسور اینترنت توسط دولت‌های جهان تنها به دلیل مخالفت با سیاست‌های آن‌ها اعمال شده است و به نوعی این موارد دست‌آویزی برای کنترل فضای اینترنت است. به عنوان مثال بسیاری از دولت‌های جهان با سو استفاده از عناوینی مانند مبارزه با تروریسم، حفظ امنیت ملی و... وب‌سایت‌های مختلفی مانند مخالفان سیاسی را سانسور می‌کنند.
عقیده‌ای که دستکم در مورد وضعیت سانسور ایران درست است، زیرا بسیاری از وب‌سایت‌های مخالف حکومت ایران به بهانه‌هایی مانند اقدام علیه امنیت ملی، افترا و... سانسور شده‌اند بدون آنکه در دادگاهی صالحه در مورد آن‌ها تصمیم‌گیری شود.
در مورد کشوری مانند چین که به عنوان پدر سانسور اینترنت در جهان شناخته می‌شود نیز وضعیت به همین صورت است به گونه‌ای که کلمات کلیدی مانند «دموکراسی» و «حقوق بشر» برای کاربران اینترنت این کشور سانسور هستند.
در ترکیه نیز براساس قانونی که در سال ۲۰۰۷ به تصویب رسیده است، هر گونه مطلب و محتوای توهین آمیز نسبت به مصطفی کمال آتاتورک سانسور می‌شود. در کشورهایی مانند فرانسه و بریتانیا نیز قوانینی به تصویب رسیده است که براساس آن محتوایی که کپی رایت را نقض کنند، بدون اطلاع از روی اینترنت حذف می‌شوند.
بد نیست به این نکته نیز اشاره شود که براساس این گزارش، وضعیت سانسور اینترنت در جهان هر روز بد‌تر می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به آمار وبلاگ‌نویسان زندانی در سال ۲۰۱۰ اشاره کرد که ۱۰۹ وبلاگ‌نویس در سراسر جهان به دلیل انتشار دیدگاه‌های خود در وبلاگ‌هایشان زندانی شده‌اند که در این بین ۷۲ وبلاگ‌نویس در چین، ۱۷ وبلاگ‌نویس در ویتنام و ۱۳ وبلاگ‌نویس در ایران زندانی شده‌اند.
وضعیت دسترسی به اینترنت در جهان
در بخشی از این گزارش به وضعیت کاربران اینترنت در سرتاسر جهان اشاره‌ای شده است. در کشورهای توسعه یافته به ازای هر ۱۰۰ نفر، ۷۱.۶ نفر و در کشورهای در حال توسعه به ازای هر ۱۰۰ نفر، ۲۱.۱ نفر به شبکهٔ جهانی اینترنت متصل هستند. در قارهٔ آفریقا نیز به ازای هر ۱۰۰ نفر تنها ۹.۶ نفر به شبکهٔ جهانی اینترنت متصل هستند.
اینترنت، یک حق شهروندی
همانگونه که در ابتدا گفته شد، سازمان ملل دسترسی به اینترنت را به عنوان یکی از مصادیق حقوق بشر اعلام کرده است. اما باید گفت که قبلا در برخی از کشور‌ها اتصال به اینترنت به عنوان یک حق شهروندی اعلام شده است.
کشور استونی در سال ۲۰۰۰ اتصال به اینترنت را به عنوان یکی از حقوق اولیهٔ شهروندان خود اعلام کرد. فرانسه نیز در سال ۲۰۰۹ و کاستاریکا در سال ۲۰۱۰ اتصال به اینترنت را یکی از حقوق اولیهٔ شهروندان خودشان اعلام کردند.
البته در برخی کشور‌ها داشتن اینترنت نه تنها یک حق است، بلکه در کشوری مانند فنلاند باید سرعت اینترنت کاربران کمتر از یک مگابیت نباشد. علاوه بر این ۷۹ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی بی‌بی‌سی که در مارس ۲۰۱۰ در ۲۶ کشور دنیا انجام شده است، اعتقاد داشته‌اند که دسترسی به اینترنت یک حق اولیه و اساسی هر شهروند است.
وضعیت ایران در حق دسترسی به اینترنت
در قسمت‌های مختلف این مقاله به صورت جسته و گریخته در مورد وضعیت اینترنت در ایران صحبت شد، اما اگر بخواهیم که وضعیت ایران را براساس معیارهای تعریف شده برای دسترسی به اینترنت به عنوان یک حق بررسی کنیم، باید گفت که وضعیت ایران به هیچ عنوان خوب نیست.
همانگونه که در بخش «سانسور اینترنت» اشاره شد، اینترنت در ایران به شدت کنترل و سانسور می‌شود و علاوه بر آن سرعت اینترنت در ایران نیز بسیار پایین است به گونه‌ای که براساس برخی از آمارهای رسمی ایران چیزی به عنوان اینترنت ندارد!
علاوه بر آن روش‌های مختلف ایران برای کنترل و رهگیری کاربران اینترنت نیز از دیگر مواردی است که در این گزارش به آن شدیدا توجه شده است به گونه‌ای که در بخشی از این گزارش از تمامی دولت‌های جهان درخواست شده است که از تلاش در شناسایی، رهگیری و همچنین وارد شدن به حریم خصوصی شهروندان خود دست بردارند.
به همین دلیل اگر فرض را بر این بگذاریم که ایران تک تک بندهای منشور حقوق بشر سازمان ملل را رعایت کند، باید در مورد بخش اینترنت آن ایران را کشوری ناقض حقوق بشر دانست. البته نباید این را هم فراموش کرد که کشورهایی مانند آمریکا، بریتانیا، فرانسه و اسرائیل نیز وضعیتی مانند ایران دارند و تمامی آن‌ها نیز به نوعی معیارهای سازمان ملل را نقض می‌کنند.
