تاریخ: ۱۷ سپتامبر ۱۹۷۹
طبقه‌بندی: محرمانه – سال ۲۰۰۶ توسط وزارت خارجه آمریکا از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده
مبدا: سفارت تهران
موضوع: انتقاد از نخست وزیر بازرگان
در چند روز گذشته، نخست وزیر بازرگان هدف انتقاداتی شدید از جبهه‌های متفاوت بوده است. به ضد روحانی بودن، بی‌کفایتی و در مجموع سمبل‌کاری متهم شده است.
بازرگان به این حملات با این ادعا پاسخ داده که همین منتقدان او هستند که به دولتش اجازه کار نمی‌دهند.
به نظر می‌رسد با وجود این حملات بازرگان هنوز هم از حمایت خمینی بهره‌مند است و در آینده نزدیک کسی جایگزین او نمی‌شود.
اولین حمله به بازرگان، از سوی آیت‌الله دکتر بهشتی، معاون مجلس خبرگان، عضو شورای انقلاب و دبیر کل کمیته مرکزی حزب جمهوری اسلامی بود.
دکتر بهشتی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری پارس که در قم و به تاریخ ۱۴ سپتامبر انجام شد دولت و نخست وزیر بازرگان را در ناکامی در اجرای قانون تشکیل شوراهای محلی مقصر خواند.
به گفته بهشتی دو ماه پیش از این مصاحبه شورای انقلاب با تصویب قانونی خواستار تشکیل شوراهای استانی شهری بخشی و روستایی شده بود اما دولت بازگان یا با دفع‌الوقت عامدانه یا از روی ضعف مدیریت کلی نتوانسته آن را عملی کند. (بنی‌اسدی معاون نخست وزیر در پاسخ به این اتهام در روز ۱۷ سپتامبر گفت دفتر بازرگان بلافاصله بعد از دریافت مصوبه شورای انقلاب نامه‌ای به این شورا فرستاده و اعلام کرده این مصوبه در شکل فعلی‌اش غیرواقعگرایانه است اما دولت تلاش می‌کند به مصوبه‌ای عملی در همان چارچوب برسد).
در همان روز حزب توحیدی با صدور بیانیه‌ای هفت ماده‌ای از دولت بازرگان به اتهام بی‌تفاوتی و سهل‌انگاری انتقاد کرد. از حزب توحیدی اطلاعات چندانی در دست نیست به جز اینکه یک گروه سیاسی با ارتباط احتمالی با آیت‌الله صادق روحانیست. انتقادها از بازرگان شامل این موارد می‌شد:
دولت نسبت به انتقادات از ایران در رسانه‌های خارجی -کشورهای غربی یا کشورهای عدم تعهد- بی‌تفاوت است
- دولت با لفاظی و با مخالفت با توصیه‌های رهبران مذهبی به دنبال کسب محبوبیت است: «احتمالا شما فراموش کرده‌اید که انقلاب اسلامی ایران با رهبری روحانیت شکل گرفته است».
- دولت در اجرای مصوبه تشکیل شوراهای محلی شورای انقلاب تاخیر کرده است.
- دولت توصیه آیت‌الله روحانی را برای تصفیه دولت از عوامل ضد انقلاب نادیده گرفته است.
این حملات در عین حال با حملاتی در روز شنبه ۱۵ سپتامبر توسط ابولحسن بنی‌صدر، عضو شورای انقلاب و مجلس خبرگان همراه بوده است.
بنی‌صدر در سخنرانی برای عده‌ای در یزد به سیاست‌های اقتصادی بازرگان حمله کرد و او را به خرابکاری در کارهای شورای انقلاب متهم کرد. بنی‌صدر در عین حال بازرگان را به موارد زیر متهم کرد:
- سرپیچی از پذیرش انتقاد سازنده
- سمبل‌کاری در کردستان و در پی آن تلاش برای کسب اعتبار از حاصل اقدامات دولت دراین منطقه
- مخالفت با ملی شدن بانک‌ها -یکی از برنامه‌های محبوب بنی صدر-
- غرق شدن در کارهای بی‌اهمیت و عدم برنامه‌ریزی و سازماندهی
آن‌گونه که در نشریات فارسی و انگلیسی ۱۶ سپتامبر منعکس شد، آیت‌الله احمد آذری قمی دادستان انقلاب تهران از بازرگان به اتهام اظهارات به ادعای او ضد روحانیت در مراسم یادبود آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران که یازدهم سپتامبر برگزار شده بود انتقاد کرد.
آذری قمی که از سمتش به دلیل مسائل مربوط به سلامتی‌اش استعفا داده از قول بازرگان نقل کرد که طالقانی برعکس اغلب رهبران مذهبی با مانیفست تمدن‌های مدرن مخالف نبوده است.
او بازرگان را به تضعیف اتحاد انقلابی متهم کرده و گفته است: «عجیب است که فرد شاخصی چون آقای بازرگان اتهام غیرمنصفانه‌ای این چنینی را علیه روحانیت مطرح می‌کند. آیا هدف طالقانی این نبود که تمام گروه‌ها به ویژه روحانیت فعال و متعهد را متحد کند؟ آقای بازرگان چگونه می‌تواند با تحریک مردم علیه روحانیت از طالقانی تقدیر کند و این گروه متهعد و پیشرو را به انفعال متهم کند؟
گزارش نشریات محلی از سخنرانی بازرگان شامل گفته‌هایی که باعث ناراحتی آذری قمی شده بود نمی‌شود. سفارت متن کامل سخرانی بازرگان را به محض اینکه آماده شود بررسی می‌کند تا مشخص شود نخست وزیر دقیقا چه گفته است.
اگر چه نشریات این حملات را به شکلی گسترده منعکس کرده‌اند واکنش بازرگان تا این لحظه به بیانیه‌ای در یک سمینار اقتصادی محدود بوده. به گزارش روزنامه اطلاعات روز ۱۶ سپتامبر بازرگان گفته همان کسانی که از دولت به دلیل بی‌کفایتی انتقاد می‌کنند در امور دولت دخالت می‌کنند و به کابینه اجازه عمل نمی‌دهند.
این اولین بار نیست و آخرین بار هم نخواهد بود که بازرگان از سوی اعضای شورای انقلاب، رهبران مذهبی و حامیانشان هدف حمله قرار گرفته است. اگر چه این حملات از جهات گوناگون و افراد مختلف هستند، لزوما بخشی از یک حرکت سازماندهی شده علیه بازرگان به شمار نمی‌روند. با این همه مشترکاتی در این انتقادهاست که حاکی از منافع مشترک مخالفان بازرگان است. این مشترکات شامل موارد زیر می‌شوند:
- نادیده گرفتن توصیه‌های رهبران مذهبی
- نادیده گرفتن دستورات شورای انقلاب
- بی‌کفایتی و سرهم بندی
با این همه باید گفت در هیچ کدام از این حملات نامی از آیت‌الله خمینی نیامده و هیچ کدام از منتقدان ادعای صحبت از سوی او را نداشته‌اند. در اختلاف نظرهای مشابه پیشین، بازرگان آن‌قدر از سوی امام حمایت شده که بتواند بر آنها که خواستار برکناری‌اش بوده‌اند غلبه کند.
احتمالا تا زمانی که بازرگان بتواند حمایت خمینی را حفظ کند (و البته نشانه‌ای حاکی از نبود این حمایت به چشم نمی‌خورد) خواهد توانست از این انتقادات جان سالم به در ببرد. با این همه جان به دربردن بازرگان دولت او را به هیچ وجه در مقابله با کسانی که همین حالا هم بخش عمده‌ای از کارکرد دولت را قبضه کرده‌اند موثرتر نمی‌کند.
