اتاق بازرگانی ایران، با تصویب مجلس اکنون با حضور در مجمع عمومی بانک مرکزی می‌تواند نقش بیشتری در مدیریت کلان اقتصادی ایران داشته باشد. به این ترتیب انتخابات آینده این نهاد اقتصادی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. بهاره کوشان (نام مستعار) روزنامه‌نگار و کارشناس اقتصادی در تهران است و در این باره برای مردمک نوشته است.

محمد نهاوندیان و اتاق بازرگانی ایران، روزهای سرنوشت‌سازی را سپری می‌کنند. کمتر ازچهار ماه تا انتخابات اتاق‌های شهرستان‌ها باقی مانده است. این انتخابات تاثیر مهمی بر انتخابات هیئت رئیسه اتاق خواهد داشت. او که سه سال و اندی پیش توانست، علینقی خاموشی را پس از حدود سه دهه ریاست مستمر بر اتاق کنار بزند، ترجیح داده است در باره تمایلش برای تکیه مجدد بر این صندلی، سکوت اختیار کند.

اخبار غیررسمی از تلاش‌های جسته و گریخته برخی از تجار کهنه‌کار تهران برای تصاحب صندلی ریاست اتاق ایران خبر می‌دهد. از رئیس اتاق تهران و برخی از اعضای هیئت رئیسه کنونی اتاق ایران به عنوان نامزدهای احتمالی نام برده می‌شود، اما هنوز هیچ‌کس به طور رسمی وارد گود نشده است.

سازمان یافته‌ترین تلاش‌ها در این زمینه، تشکیل مجمع فعالان توسعه اقتصادی ایران است که شهریور ماه جاری اعلام موجودیت کرد. این نام نخستین بار در سال 85 و در جریان برگزاری انتخابات هئیت رئیسه اتاق تهران، در برابر اعلام موجودیت گروه تحول‌خواهان به ریاست محمد رضا بهزادیان به گوش رسید.

علاء میر محمدصادقی رئیس هیئت مدیره، مسعود دانشمند دبیرکل و ابراهیم جمیلی نایب رئیس این مجمع، هرسه عضو هئیت رئیسه اتاق ایران هستند. در واقع به جز محمد نهاوندیان و شجاع‌الدین بازرگانی، بیشتراعضای هئیت رئیسه اتاق ایران از دوستان و همراهان دیرین خاموشی رئیس پیشین اتاق بازرگانی هستند.

مسعود دانشمند می‌گوید: اهداف مجمع فراتر از انتخابات اتاق است، البته انتخابات هم می‌تواند جزئی از اهداف این مجمع باشد، ولی به‌طور کلی این مجمع برای تحقق برنامه‌های بلندمدت اقتصادی تشکیل شده است.

پارلمان بخش خصوصی در پارلمان

 سهم کمتر از 25 درصدی بخش خصوصی به اتاق بازرگانی یا آنچه که به «پارلمان بخش خصوصی ایران» شهرت دارد، اجازه نداده است، جز در موارد استثنایی، دولت و بنگاه‌های شبه دولتی را به نفع منافع بازرگانان و تجار ایرانی عقب براند. نقش اتاق بازرگانی، محدود به ارائه مشاوره به سه قوه است. «مشاور» در سازمان‌های دولتی ایران، هیچگاه مفهوم کارکردی خود را نیافته است و هیچیک از نهادهای مسئول، در هنگام تضاد منافع خود با بخش خصوصی به حرف مشاور گوش نمی‌سپارند.

از سویی بدنه سنتی اتاق ایران نیز که سال‌ها بر لابی‌گری و روابط غیر رسمی استوار بوده است، به سختی هر گونه تغییری را برمی‌تابد.

پارلمان بخش خصوصی توان واکنش مناسب و به هنگام به تصمیمات کلان سیاسی و اقتصادی ایران را ندارد. با وجود آنکه مرکز تحقیقات اتاق ایران در چهارسال گذشته توسعه کمی و کیفی زیادی پیدا کرده و بازوهای کارشناسی اتاق برای ارائه نظرات خود به حوزه های تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی، تهیه طرح‌ها و لوایح پیشنهادی مناسب برای دفاع از بخش خصوصی و .. به شدت تقویت شده اند، اما هنوز هم در این زمینه سرعت عمل کافی وجود ندارد.

مجلس در این روزها درگیر تصویب مفاد قانون برنامه پنج است. رئیس اتاق بازرگانی به دعوت هیئت رئیسه به مجلس رفت تا به برخی مواد این برنامه اعتراض کند. هواداران دولت به حضور او اعتراض کردند. حمید رسایی نماینده تهران و محمد کریم شهرزاد نماینده اصفهان در این باره به رئیس مجلس تذکر آیین نامه‌ای دادند . تذکری که با استقبال رئیس مجلس و دیگر نمایندگان مواجه نشد. هیئت رئیسه بر اساس قانون می‌توانست چنین اجازه‌ای را صادر کند.

جای اتاق بازرگانی در آینده بانک مرکزی

تغییر ترکیب مجمع عمومی بانک مرکزی با هدف استقلال این بانک نیز، اگرچه پس از تصویب برای بررسی بیشتر به به کمیسیون تلفیق سپرده شد، اما در صورت اجرا، یک پیروزی بزرگ برای بخش خصوصی ایران در هدایت سیاست‌های پولی کشور تلقی می‌شود و به جدال دامنه‌دار و طولانی فعالان این بخش با دولت در این زمینه پایان خواهد داد.

پیشنهاد محمدرضا باهنر برای تغییر در مجمع عمومی بانک مرکزی به گونه‌ای که رئیس اتاق بازرگانی نیز در آن حضور داشته باشد، از مجلس رای گرفت و مقدمه‌ای برای آغاز استقلال بانک مرکزی شد. به اين ترتيب اگرچه تا کنون رئيس جمهور عضو مجمع عمومی بانک مرکزی بود اما با رای نمايندگان ديگر عضو اين مجمع نخواهد بود و رئيس بانک مرکزی را نیز نمی‌تواند تعيين کند.

تشکیل شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی از دیگر مصوبات قانون برنامه پنجم بود که با دفاع رئیس اتاق ایران در صحن مجلس به تصویب نمایندگان رسید. این شورا با حضور وزرای اقتصادی دولت، رئیس کل بانک مرکزی، روسای کمیسیون‌های اقتصادی مجلس، دو معاون قوه قضاییه، معاون راهبردی رئیس جمهور، دبیرکل اتاق‌های بازرگانی و تعاون و 8 نماینده منتخب بخش خصوصی جلسات دوهفتگی برگزار خواهند کرد. نهاوندیان معتقد است که هرچند این شورا قدرت اجرایی چندانی نخواهد داشت، ولی به آرزوی دیرین بخش خصوصی برای شنیده شدن دیدگاه‌ها و نظراتش جامه عمل خواهد پوشانید.

محسن کوهکن جدی ترین منتقد این مصوبه اعتقاد داشت وزرا وقت ندارند هر 15 روز یکبار، هفت- هشت ساعت وقت برای این جلسه صرف کنند.

روزهای دشوار

بخش خصوصی ایران روزهای بدی را پشت سر می‌گذارد. تحریم‌های اخیر از سویی و بی‌انضباطی و بلاتکلیفی سیاست‌های اقتصادی دولت از دیگرسو، کمر تولید و تجارت را در ایران شکسته است. افزایش هزینه‌های تولید، هدفمندشدن یارانه‌ها , تحریم‌های بانکی و کاهش ارزش پول ملی بیشتر آنها را خسته و کلافه کرده است.

آنها، دراین فضا، از اتاق ایران انتظار تعامل فعال‌تری دارند. بسیاری از اعضای اتاق ایران با وجود صحه‌گذاری بر تحولاتی که در این دوره اتفاق افتاده معتقدند که رئیس نسبتا جوان اتاق، که هم دیپلماتی با گرین کارت آمریکاست و هم تکنوکرات اقتصاد خوانده‌ای که از پایه‌گذاران تجارت الکترونیکی در ایران تلقی می‌شود، محافظه‌کارتر از آنچه که انتظار می‌رفت ظاهر شده است. این تنها دلیلی است که شانس نهاوندیان را برای حضور در عرصه بی‌رقیب یا کم رقیب کاهش می‌دهد.

محمدرضا بهزادیان، رئیس پیشین اتاق و یکی از منتقدان آقای نهاوندیان، پیش از این او را متهم کرده است که اتاق بازرگانی را به «پایگاه سیاسی» تبدیل کرده است. او گفته است که آقای نهاوندیان نتوانسته است برای پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی کاری از پیش ببرد. مجلس اخیرا پیوستن به این سازمان را از میان اهداف برنامه پنجم توسعه حذف کرده است. 

در آخرین ماه‌های مدیریت محمد نهاوندیان، تصویب قانون برنامه پنجم در مجلس، اجرایی‌شدن طرح هدفمندی یارانه و دردسرهای آن برای بخش خصوصی کشور، اوج گرفتن اثرات تحریم‌های اخیر بر فضای کسب و کار و به سامان رساندن بخشی از تحولات ساختاری آغاز شده دراتاق، ساختمان شماره 175 خیابان طالقانی را حتی در روزهای تعطیل پر رفت و آمد کرده است. در این روزها، بیشترین همراهان آقای رئیس کسانی هستند که جدی‌ترین رقبای او در انتخابات آینده هستند.