کارشناسان حوزه رسانه معتقدند که رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی به علت «نظام شدیدا حکومتی و سیاسی» آن، نمی‌تواند با شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان رقابت کند.
میترا ساجدی، دانشجوی کار‌شناسی ارشد مدیریت رسانه، در یک تحقیق کیفی با موضوع «تحلیل استراتژی‌های رقابتی تلویزیون جمهوری اسلامی در برابر شبکه‌های فارسی‌زبان، به ویژه شبکه فارسی۱» به این نتیجه رسیده است.
این دانشجو برای تحقیق خود با ۱۵ تن از اساتید و خبرگان حوزه رسانه مصاحبه کرده و از روش بررسی اسنادی، تحقیقات میدانی و مشاهدات فردی بهره برده است.
به گفته خانم ساجدی، در تدوین این استراتژی‌ها، مخاطب و رضایتش تنها وسیله‌ای برای توجیه مردمی‌بودن سیاست‌های صداوسیما و نقطه نظر مدیران و برنامه‌ریزان این سازمان است و برای آنها مخاطب مفهومی انتزاعی است.
طبق نظر کارشناسان طرف مصاحبه در این تحقیق، مدیران و برنامه‌ریزان صداوسیما معتقدند که چون تشخیص مصلحت مخاطب، قوه درک و درایت می‌طلبد و عموم مردم فاقد آن هستند، تشخیص مصلحت مردم به عهده آنها است و خودشان برنامه‌ها را بر اساس مصلحت‌ها ارائه می‌کنند.
از طرف دیگر، کارشناسان رسانه‌ها معتقدند که کیفیت پایین برنامه‌ها و ارائه تصویر نادرست از واقعیت‌های اجتماعی و زندگی مردم در بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیون ایران، منجر به دل‌سردی مخاطب و گرایش آنها به سمت شبکه‌های ماهواره‌ای شده است.
همذات‌پنداری مردم با محتوای فارسی۱
این کار‌شناس ارشد مدیریت رسانه در تحقیق خود به بررسی مهم‌ترین رقیب تلویزیون ایران یعنی شبکه ماهواره‌ای فارسی۱ پرداخته است که از ماه اوت ۲۰۰۹ کار خود را شروع کرده و با پخش سریال‌های تلویزیونی با دوبله فارسی در میان ایرانی‌ها مخاطبان بسیاری جذب کرده است.
فارسی۱ از زمان آغاز به کار، بیشتر به پخش سریال‌های آمریکایی، کره‌ای و کلمبیایی پرداخته و در مدت زمان کمی توانسته راه خود را به خانه‌های ایرانیان باز کند. تا جایی که وقتی تنها سه ماه از راه‌اندازی آن گذشته بود، قائم مقام سازمان صداوسیما از ریزش مخاطبان رسانه ملی ابراز نگرانی کرد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که فارسی۱ در بعد محتوا، دست روی نقاط کور و خط قرمزهای تلویزیون ایران گذاشته و برخی از سوژه‌های آنها با روحیات و فرهنگ مردم ایران هم‌خوانی دارد که منجر به افزایش جذب مخاطب ایرانی شده است.
در بعد ساختاری نیز این شبکه ماهواره‌ای، به میل و خواست مخاطب می‌پردازد، زندگی واقعی را همانطور که هست به نمایش درمی‌آورد و اگر محتوای آن غیراخلاقی است، برگرفته از واقعیت‌های جامعه است و باعث بالا رفتن همذات‌پندازی مردم می‌شود.
دی ماه سال گذشته، یافته‌های یک تحقیق دیگر نشان داده بود بیشتر زنانی که در ایران از تماشاگران ثابت سریال «ویکتوریا» در فارسی۱ بودند، با «همذات پنداری» با قهرمان داستان و فضای زندگی او، سعی کرده‌اند خلا‌ها و کمبودهای زندگی روزمره خود را پر کنند.
از طرف دیگر، شبکه فارسی۱ به صورت تخصصی یک محصول رسانه‌ای، یعنی سریال پخش می‌کند و از یک سیستم مدیریتی حرفه‌ای و حمایت مالی شرکت بین‌المللی «نیوز کورپوریشن» برخودار است و به موضوعات حساس روز می‌پردازد.
هرچند این شبکه نقاط ضعفی نیز دارد؛ عدم دسترسی به مخاطب داخل ایران موجب عدم شناخت درست از رویکرد آنها می‌شود، دوبله بسیار ضعیفی دارد، سریال‌هایی قدیمی نشان می‌دهد و حریم خانواده‌ها، پاکدامنی و وفاداری در روابط انسانی کم‌رنگ و بی‌اهمیت نشان داده می‌شود.
کمبود بودجه و سیستم غیرحرفه‌ای مافیای مالی در صداوسیما
بر اساس یافته‌های تحقیق خانم ساجدی، ضعف‌های شبکه فارسی۱ در مقابل نقاط ضعف تلویزیون جمهوری اسلامی در جذب مخاطب بسیار کم‌رنگ است و سازمان صداوسیما گرفتار خط‌قرمزهای فاحش قانونی، سیاسی و مذهبی در مدیریت است.
فقدان تحقیقات مخاطب‌شناسی علمی و بی‌طرفانه، عدم مدیریت مالی درست، عدم استفاده از نیروی متخصص، وجود باید و نباید‌های سیاسی و فرهنگی در برنامه‌ریزی‌های محتوایی و شخصیت‌پردازی‌های نادرست، به کاهش کیفیت سریال‌های تلویزیون ایران منجر شده است.
بر اساس دیدگاه‌های کارشناسان حوزه رسانه در این تحقیق، به علت فضای سیاسی، منابع انسانی با گرایش‌های مذهبی و ایدوئولوژیکی جذب سازمان صداو سیما می‌شوند و نه بر اساس توان علمی آنها و وجود سیستم غیرحرفه‌ای مافیایی در بهره برداری از منابع مالی، این سازمان را همواره دچار کمبود بودجه کرده است.
به گفته خانم ساجدی، این موارد به افت پایگاه مردمی و سلب اعتبار رسانه‌ای در بین افکار عمومی، قدرت‌گیری فزاینده رسانه‌های رقیب با توسل بر نقاط کور تلویزیون ایران منجر شده است.
اما از طرف دیگر، فرصت‌هایی نیز برای تلویزیون ایران در راستای جذب مخاطب وجود دارد. از جمله آنها عدم دسترسی برخی نقاط ایران به شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی به علت مشکلات مالی و جغرافیایی است.
همچنین وجود اعتقادات مذهبی و سیاسی در برخی از اقشار جامعه مانع استفاده آنها از ماهواره می‌شود و همچنین فضای انحصاری پخش سراسری رسانه‌ای و قدرت قابل توجه صدا و سیما در اشاعه نگرش‌ها و موضوع‌های مهم در میان اقشار مردم از جمله این فرصت‌ها است.
استراتژی‌های پیدا و پنهان جمهوری اسلامی در برابر فارسی۱
این کار‌شناس ارشد مدیریت رسانه، می‌گوید که جمهوری اسلامی برای مقابله با رسانه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان و رقیب خود، ۶ استراتژی دارد که ۲ تا از آنها به صورت علنی و ۴ استراتژی نیز به صورت پنهانی اجرا می‌شود.
در استراتژی علنی، ایران با «انکار» و با پاک‌کردن صورت مسئله، حضور رقبا را به‌روی خود نمی‌آورد و با استراتژی «تحقیر» به تمسخر برنامه‌های ماهواره‌های رقیب می‌پردازد.
همچنین در استراتژی‌های پنهانی خود، با ارسال پارازیت به «تخریب» آنها می‌پردازد، در استراتژی «توجیه»، نشست‌های فرافکنانه برگزار می‌کند، با استراتژی «تدافعی» شبکه‌های فیلم و سریال مانند آی‌فیلم، شما، شیما، مستند (این شبکه‌ها در کش و قوس‌های اداری برای تولید هستند و کار خود را آغاز نکرده‌اند) ایجاد می‌کند و در «حملات چریکی» به تولید برنامه‌های انتقادی و غیرکار‌شناسانه و رادیکال و غیرسیستماتیک دست می‌زند.
صداوسیما و شبکه فارسی۱؛ در برابر هم
فارسی۱ از زمان آغاز به کار، بیشتر به پخش سریال‌های آمریکایی، کره‌ای و کلمبیایی پرداخته و در مدت زمان کمی توانسته راه خود را به خانه‌های ایرانیان باز کند. تا جایی که سه ماه پس از راه‌اندازی آن، قائم مقام سازمان صداوسیما از ریزش مخاطبان رسانه ملی ابراز نگرانی کرد.
مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز، خرداد سال گذشته نشستی تخصصی با عنوان «بررسی اهداف پنهان و آشکار ماهواره‌های فارسی‌زبان» برگزار کرد و کارشناسان این شبکه را از شبکه بی‌بی‌سی فارسی که عامل رویدادهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم معرفی می‌کنند، پرخطر‌تر دانستند.
حسن عباسی، رئیس مرکز بررسی‌های دکترینال امنیت بدون مرز نیز با حضور در برنامه تلویزیونی «دیروز، امروز، فردا» نسبت به وجود این شبکه ابراز نگرانی کرد و گفت که جوانان از تماشای این مجموعه‌ها به یک غلیان و هیجان کاذب می‌رسند که «زنای ذهنی» نام دارد.
در همین راستا، جمهوری اسلامی تاکنون چندین بار با ارسال پارازیت روی فرکانس فارسی۱، پخش برنامه‌های این شبکه را مختل کرده اما مسئولان فارسی۱ نیز برنامه‌های خود را از ماهواره مختلف پخش کردند تا با آن مقابله کنند.
درحالی که رئیس سازمان صدا و سیما شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان را به عنوان یکی از رقبای جدی این سازمان معرفی کرده بود و پس از انتقادات فراوان نسبت به ضعف عملکرد صداوسیما در مقابل شبکه فارسی۱، مرتضی میرباقری، معاون او گفت: اصولا ما آنها را رقیبی که بخواهند در کار ما اخلال ایجاد کنند، نمی‌دانیم.
