حسین ستوده، کارشناس رسانه در مقاله این هفته به بررسی ارتباط رسانه‌ها و فعالیت‌های مدنی می‌پردازد.

_{HENGHAMEH FAHIMI/AFP/Getty Images}

«شبکه اجتماعی» ساختاری مبتنی بر فردیت اعضا یک جامعه دارد و بر اساس ارتباط بین اعضاء یا نهادهای مدنی یک جامعه شکل می‌گیرد. در سالیان اخیر ورود اینترنت به دنیای ارتباطات و ایجاد روش‌های نوین در نحوه شکل‌دهی ارتباط بین اعضای یک جامعه منجر به ایجاد شبکه های اجتماعی در دنیای مجازی شد. محور اصلی شبکه های اجتماعی در فضای مجازی یا واقعی بر اساس اشتراک علایق و فعالیت های اعضا استوار است.

فعالان مدنی یا «اکتیویست‌ها» گروهی هستند که به قصد ایجاد «تغییر» در مدیریت‌های سیاسی، اقتصادی ، فرهنگی و یا اجتماعی به فعالیت می‌پردازند. مهمترین نیاز اکتویست‌ها «آگاهی بخشی» و «اطلاع رسانی» برای جلب حمایت از سطوح مختلف اجتماعی است تا به مدد چنین پشتوانه‌ای بتوانند تعییرات مورد نظر خود را اعمال کنند. به همین دلیل شبکه‌های اجتماعی می‌توانند سرعت و سهولت مناسبی برای جذب مخاطب توسط گروه‌های اکتیویست را ایجاد کنند.

از طرفی شبکه‌های اجتماعی در ساختار خود شامل تبادل اطلاعاتی هستند که مابین اعضا شکل می‌گیرد و به همین دلیل می‌توان آنها را نوعی «رسانه» غیررسمی محسوب کرد. به همین دلیل استفاده از ساختار شبکه‌های اجتماعی برای فعالان مدنی باعث می‌شود که امر اطلاع‌رسانی نیز به سهولت انجام پذیرد. ترکیب شبکه‌های اجتماعی با فعالیت‌های مدنی طرح نوینی است که می‌تواند در آینده نزدیک معادلات رابطه اعضای یک جامعه با مدیران ارشد آن جامعه را دگرگون کند.

در سال‌های اخیر «هدفمند سازی» کارکرد شبکه‌های اجتماعی از مباحثی بوده که توجه کارشناسان ارتباطات و فعالان مدنی را به خود مشغول داشته است تا بتوانند شرایطی را ایجاد کنند که ارتباط و اشتراک اعضای یک شبکه بتواند در مسایل سیاسی و اجتماعی تاثیرگذار باشد. به دنبال چنین نیازی «کریس هیوز» از موسسان شبکه اجتماعی فیس بود، طرح نوینی را با نام شبکه اجتماعی «جومو» پایه‌گذاری کرده است تا نقطه اشتراکی بین نیاز فعالان مدنی و کسانی باشد که به نحوی نسبت به چنین فعالیت‌هائی انگیزه مشارکت
داشته باشند.

نیاز به «تغییر» در تفکر اکتویسیت‌ها به نوعی یادآور نگاه ایده‌آلیستی به جامعه برای تحصیل مدینه فاضله است که در طول قرن‌های گذشته حجم قابل توجهی از تفکرات فلسفی، اجتماعی و سیاسی را به خود اختصاص داده است. شبکه اجتماعی جومو نیز از این قاعده مستثنا نیست و در تعریف فعالیت خود این نکته را ذکر کرده است که با هدف «تعییر دنیا برای دست یابی جوامع به زندگی بهتر» ایجاد شده است.

از طرفی دیگر افزایش شبکه‌های اجتماعی و اهمیت یافتن عنصر تغییر در معادلات سیاسی و اجتماعی دهه اخیر از موضوعاتی است که تحلیل‌گران بسیاری را در زمینه‌های گوناگون به خود جلب کرده است. برخی مفهوم «نیاز به تغییر» را در عدم موفقیت تفکرات فلسفی موجود در پاسخگوئی به نیاز قرن حاضر می‌دانند و آنرا به منزله نقطه شروعی در آغاز تحولات فرهنگی و فلسفی به شمار می‌آورند.

برخی از تحلیل‌گران بروز چنین اندیشه‌ای را متاثر از سرعت موجود در تغییراتی می‌دانند که به واسطه علم و تکنولژی در زندگی اجتماعی جوامع ایجاد شده است به گونه‌ای که بسیاری از معیارهای موجود در فلسفه و فرهنگ در برابر این تعییرات کارائی خود را از دست داده اند. گروهی نیز با ماسبق ذهنی تفکرات مذهبی و بر پایه اندیشه اخرالزمانی چین فرآیندی را زمینه ساز تحولی تغییری بزرگ در تاریخ بشریت فرض می‌کنند.

نیاز به تغییر در فعالیت فعالان مدنی با هر پیش‌زمینه و هدفمندی که ایجاد شده باشد، امروزه بعنوان بخشی از فعالیت مجازی اعضای شبکه‌های اجتماعی شناخته شده است که وب سایت جومو تنها بخش کوچکی از چنین فرآیندی است. نگاهی دقیق و موشکافانه به رفتار اعضای چنین شبکه‌های اجتماعی می‌تواند پیش فرض مناسبی از تحولات آینده را در ذهن متفکران اجتماعی ترسیم کند با این احتمال که خطر نسبیت و تسلسل در تغییر ، علاوه بر ایجاد پویائی و توسعه، ممکن است الزاما به پیشرفت و تحصیل مدینه فاضله منجر نشود.