در این نوشته به مناسبت روز جهانی نابینایان، تلاش شده است به نکات عملی اشاره شود که به همه در رویارویی موثر با افراد نابینا یاری رساند.

در حال حاضر بیش از 40 میلیون نابینا در سراسر دنیا وجود دارد و بیش از 120 میلیون نفر به کم‌بینایی پیشرفته‌ مبتلا هستند ‌که با استفاده از عینک، لنز، دارو و جراحی قابل رفع یا درمان است و پیش‌بینی می‌شود که این رقم تا سال 2020 به دو برابر افزایش یابد.

90 درصد نابینایان و افراد دچار کم بینایی در کشورهای در حال رشد زندگی می‌کنند و تنها کمتر از 15 درصد آن‌ها امکان دسترسی به خدمات چشم‌پزشکی داشته‌اند تا بتوانند تغییری در زندگی خود ایجاد کنند.

در ایران 550 هزارنفر به یکی از انواع اختلالات بینایی مبتلا هستند و حدود 130 تا 150 هزار نفر کاملا نابینا محسوب می‌شوند.

تا کنون تحقیق جامعی برای شناسایی تعداد واقعی نابینایان در ایران انجام نشده‌است و به همین دلیل آمار ارائه شده دقیق نیست ولی از آن‌جا که این آمار با توجه به تخمین سازمان بهداشت جهانی و برآورد آن در منطقه مدیترانه شرقی که ایران نیز بخشی از آن است صورت گرفته واقع بینانه به نظر می‌رسد.

به دلیل نبود نیروی متخصص و کافی هنوز هیچ برآورد دقیقی از وضعیت معیشتی و امرار معاش نابینایان ایران نیز وجود ندارد و برخلاف پیشرفت‌های زیاد چشم‌پزشکی، دانش عامه مردم در چگونگی رویارویی با مقوله نابینایی و افراد نابینا کافی نیست.

برای بسیاری از مردم، نابینایی یک مقوله کاملاً ناآشناست و برای بسیاری دیگر نیز دانش کافی نسبت به این پدیده و چگونگی کمک رسانی به فرد نابینا وجود ندارد.

افراد بسیاری در میان اقوام و نزدیکان، دوستان، همسایه‌ها، در محیط کار و مدرسه، با فرد یا افراد نابینا روبه رو می‌شوند اما خود را جدا از آن‌ها حس کرده و تقریباً هیچ ارتباطی با آن‌ها برقرار نمی‌کنند و برخی هم که خواهان شناخت بیشتر و کمک به آن‌ها هستند نمی‌دانند چگونه با آن‌ها طرح دوستی بریزند و یا به آن‌ها کمک کنند و چه بسا با ناشی‌گری موجبات ناکامی خود یا فرد نابینا را فراهم کنند.

در این‌جا سعی شده تا به نکاتی عملی در رویارویی موثر با افراد نابینا اشاره شود:

همواره به توانایی‌های نابینایان بیندیشید، نه ناتوانایی‌هایشان. اگر چه نابینایی حداقل در حال حاضر قابل درمان نیست اما به این معنا هم نیست که فرد نابینا چیزی نمی‌فهمد یا نمی‌تواند  انجام دهد و سودمند باشد. فراموش نکنیم که پژوهشهای مختلف نشان داده اند که متوسط هوش نابینایان معادل متوسط هوش افراد عادی است.

با افراد نابینا حرف بزنید. وقتی فرد نابینایی را می‌بینید خودتان را به او معرفی کنید. اگر در اتاقی هستید که کس دیگری آن‌جا نیست، می‌توانید با خطاب کردن آقا یا خانم ویا نامش باب گفت‌وگو را باز کنید و اگر کسان دیگری نیز در اتاق هستند می‌توانید درنزدیکی او با خطاب‌کردنش و یا لمس آرام بازویش گفت‌وگو را آغاز کنید و یا سوالتان را بپرسید.اگر اتاق را ترک می‌کنید به او بگویید تا بداند و با خودش حرف نزند.

به فرد نابینا کمک کنید، وقتی که خودش بخواهد. اگر احساس می‌کنید که فرد نابینا نیاز به کمک دارد مثلاً به نظرمی‌رسد گم شده یا با چیزی کلنجار می‌رود که مستلزم استفاده از چشم است از او بپرسید آیا کمک می‌خواهد و اگر جواب او مثبت بود بپرسید که چگونه می‌توانید به او کمک کنید. هرگز فرض نکنید که شما می‌دانید او چه نیازی دارد.

چگونگی کمک کردن به فرد نابینا را از او بپرسید. وقتی به آرامی و ادب از او پرسیدید که نیاز به کمک دارد یا نه و او جواب مثبت داد خوب به او گوش کنید و ببینید چگونه از شما کمک می‌خواهد. راه‌های خاصی وجود دارند که انجام کارها را برای فرد نابینا راحت‌تر می‌کنند و تنها او می‌تواند به شما بگوید. شما نمی‌توانید بر اساس حدس خود عمل کنید.

توضیح‌دهنده باشید. وقتی در حال کمک کردن به فرد نابینا هستید لازم است توضیح‌دهنده باشید به این معنا که وقتی در حال انجام کاری به منظور کمک به او هستید آن را در حین انجام آن توضیح دهید. «ظاهرا این کلید کار نمی‌کنه من دارم ازپیچ‌گوشتی استفاده می‌کنم تا قفل درو باز کنم ...» یا «این‌جا یک پله به طرف پایین است و بعد از دو قدم باید دست راست بپیچیم و پنج پله پایین تر بریم. ..» یا «الان وارد اتاق می‌شیم اتاق بزرگی نیست و خیلی شلوغه. سمت راست یک راه باریک هست که ما می‌تونیم با هم رد بشیم....»

هرگز دست فرد نابینا یا خود او را به سمت چیزی نکشید. بگذارید او بداند که شما چه چیزی به دستش می‌دهید یا باید انتظار چه چیزی را داشته باشد.

نظم و ترتیب  برای فرد نابینا یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. اگر در جایی زندگی یا کار می‌کنید که فرد نابینا نیز حضوردارد، هرچیزی را سرجایش بگذارید. افراد نابینا به نظم و دانستن این‌که هرچیز کجاست کاملاً وابسته‌اند. نظم و ترتیب برای فرد نابینا صرفاً یک امر نمایشی یا اختیاری نیست، ضرورتی غیرقابل انکاراست که گاهی حیاتی نیز محسوب می‌شود. مثلاً کافی است یک صندلی بدون آگاهی فرد نابینا در جلوی پای او قرارگیرد. او به شدت زمین خواهد خورد و صدمه خواهد دید. هرگونه تغییر و جابه‌جایی اشیاء و لوازم در محیط زندگی یا کار فرد نابینا باید به او اطلاع داده شود.

فرد نابینا را در شادی‌هایمان شریک سازیم. درنهایت به خاطر داشته باشیم که فرد نابینا همانند ماست، با همان افکار و احساسات و آرزوها. مهم است که تلاش کنیم  فرد نابینا نیز در شادی و سرگرمی که ما مایل به داشتن آن هستیم شرکت داشته باشد.