این روزها مهم‌ترین دغدغه مردم ایران، برآورد کسری بودجه احتمالی خانوارها در صورت حذف یارانه‌ها از قیمت کالاها و خدمات دولتی است.

قانون هدفمندکردن یارانه‌ها در ایران با وجود این که هر روز یک قدم دیگر به مراحل اجرای خود نزدیک می‌شود، اما هنوز ابعاد مبهم بسیاری برای مجریان قانون و مردم دارد. بر این اساس این روزها مهم‌ترین دغدغه مردم ایران، گذشته از این‌که بدانند مشمول یارانه نقدی پرداختی دولت می‌شوند یا نه، برآورد کسری بودجه احتمالی خانوارها در صورت حذف یارانه‌ها از قیمت کالاها و خدمات دولتی است.

هم‌چنین ارایه سناریوهای مختلف در خصوص آینده نرخ تورم اقتصاد ایران و میزان یارانه نقدی پرداختی از سوی دولت، ذهن طبقه متوسط و فقیر جامعه را به خود مشغول کرده است.

هر چند محمود احمدی‌نژاد در تازه‌ترین اظهارات خود از مردم خواسته است تا خوشه‌بندی های اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران را فراموش کنند و نیز وعده داده است که به همه ایرانی‌ها یارانه خواهد داد؛ ولی هنوز تصویر روشنی از میزان یارانه نقدی پرداختی از سوی دولت و نیز آینده اقتصاد ایران وجود ندارد.

پیشتر مرکز آمار ایران، خانوارهای ایرانی را به سه خوشه تقسیم و اعلام کرده بود که تنها به دو خوشه یارانه پرداخت می‌شود. در واقع وعده احمدی‌نژاد، کاهش نارضایتی حاصل از این اعلام مرکز آمار بود.

مطابق طرح مرکز آمار که بر اساس جمع‌آوری فرم‌های اطلاعات اقتصادی خانوارهای شهری و روستایی انجام شده بود، خوشه اول دهک‌های درآمدی 1 تا 4، یعنی فقرا را در بر می‌گرفت. درآمد خانواده شش نفری در خوشه یک، کم‌تر از 473 هزار تومان برآورد شده بود. جمعیت این دهک 30 میلیون نفر اعلام شد.

خوشه دوم، دهک‌های درآمدی 5 تا 7 یعنی طبقه متوسط عموما حقوق‌بگیر را در بر می‌گرفت. خانوار شش نفره‌ای که درآمدش بین 473 هزار تومان تا 788 هزار تومان است، در خوشه دو قرار گرفته بود. این خوشه هفت میلیون نفر جمعیت داشت. خانوار شش نفره‌ای که بیش از 788 هزار تومان درآمد داشتند نیز در خوشه سه که دهک‌های 8 تا 10 درآمدی را در بر می‌گیرد، قرار گرفتند که 14 میلیون نفر از جمعیت ایران را شامل می‌شد. البته حدود 12 میلیون نفر از ایرانی‌ها در این طرح شرکت نکرده‌اند.

حال دولت برای اجرای قانون هدفمند‌سازی یارانه در سال اول، در قالب لایحه بودجه سال آتی خورشیدی از مجلس درخواست در نظر گرفتن اعتبار 40 هزار میلیارد تومانی کرده است. مطابق قانون 50 درصد این اعتبار یعنی 20 هزار میلیارد تومان باید به صورت یارانه میان مردم توزیع شود.

حال اگر مطابق وعده احمدی‌نژاد این میزان یارانه به تناسب درآمد خانوارها توزیع شود، با فرض محاسبات مرکز آمار که خوشه دومی‌ها به طور متوسط 1.75 برابر خوشه اولی‌ها درآمد دارند و خوشه سومی‌ها به‌طور متوسط دو برابر خوشه دومی درآمد داشته باشند؛ آن‌گاه هر خانوار شش نفره خوشه اول، به‌طور متوسط ماهانه حدود 270 هزار تومان یارانه دریافت می‌کند.‌ خانوارها شش نفره خوشه دوم نیز ماهانه به‌طور متوسط 132 هزار تومان یارانه و خانوار شش نفره خوشه سوم حدود 66 هزار تومان یارانه خواهد گرفت.

مطابق مصوبه مجلس براساس لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها، دولت موظف شده تا طی 5 سال یارانه اقلام مصرفی همانند‌ آب، برق، بنزین، گاز، نان، برنج، روغن، شکر و شیر را حذف کرده و این اقلام را به قیمت تمام شده یا وارداتی بر پایه بهای بازار جهانی عرضه کند. اگر فرض کنیم دولت در سال اول بخشی از یارانه‌ها را مطابق برنامه حذف کند، برای یک خانوار نمونه چهار نفره که در قالب الگوی بهینه تعریف شده دولت مصرف کند، اتفاق زیر رخ خواهد داد:

قیمت هر قرص نان بر اساس نان لواش در حال‌ حاضر 30 تومان است که در صورت حذف یارانه‌ها 60 درصد افزایش می‌یابد. سرانه مصرف برنج در حال‌حاضر 14 کیلوگرم برای هر خانوار چهار نفره است که در حال‌حاضر با عرضه یارانه دولتی هر کیلو 700 تومان است که با حذف یارانه تا 1300 تومان افزایش می‌یابد.

سرانه مصرف روغن هم‌اینک پنج کیلوگرم در ماه برای هر خانوار نمونه است که قیمت یارانه‌ای آن هر کیلوگرم 800 تومان و بدون یارانه دو هزار تومان است. هم‌چنین سرانه مصرف شکر ماهانه هشت کیلو گرم است که در حال‌حاضر هر کیلوگرم 450 تومان است که با حذف یارانه هزار تومان می‌شود. سرانه مصرف شیر هم‌اینک به ازای هر کیلوگرم 250 تومان، چهار کیلو است که با حذف یارانه آن به 750 تومان افزایش می‌یابد.

گفتنی است در بررسی ارائه شده برای خانوار نمونه چهار نفره، در ماه مصرف 30 متر مکعب آب، 250 کیلووات برق، 250 متر مکعب گاز در نظر گرفته شده است. در حال‌ حاضر قیمت هر متر مکعب آب، 92 تومان محاسبه می‌شود که قیمت تمام شده آن از سوی دولت 500 تومان اعلام شده است. قیمت تمام شده هر متر مکعب برق 77 تومان اعلام شده است، ولی در حال‌ حاضر 16 تومان اعمال می‌شود. قیمت تمام شده هر متر مکعب گاز هم از سوی دولت در سال اول اجرای طرح 120 تومان خواهد بود که در حال‌حاضر 10 تومان محاسبه می‌شود.

هم‌چنین با رعایت سهمیه بنزین 100 لیتر در ماه و افزایش قیمت بنزین از 100 تومان فعلی به 400 تومان، در ماه 40 هزارتومان هزینه بنزین ایرانی ها خواهد شد.

در مجموع با تغییر فرض خانوار چهار نفره به شش نفره، در شرایط فعلی مصرف در چارچوب الگوی بهینه مصرف، هر خانوار در ماه حدود 59 هزارتومان است که با حذف یارانه‌ها تا 220 هزار تومان یعنی با مازاد حدود 161 هزار تومانی مواجه خواهد شد. البته در این بررسی فرض شده که خانوار نمونه هیچ‌گونه سفری انجام نخواهد داد و مرسوله پستی هم ندارد. چرا که مطابق برنامه دولت یارانه بلیت قطار و هواپیما را نیز حذف خواهد کرد. دولت هم‌چنین یارانه مرسولات پستی را هم حذف خواهد کرد.

بر این اساس مشاهده می‌شود که خوشه اول جامعه، حتی در صورت رخداد تورم پیش‌بینی شده 15 درصدی در سال اول اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها شرایط مناسبی خواهد داشت. علاوه بر این سطح مصرف خوشه اولی‌ها به خصوص روستایی‌ها عموما پایین تر از الگوی مصرف ارایه شده است. خوشه دومی‌ها با کسری بودجه مواجه خواهند شد و خوشه سومی‌ها هم در صورتی که به دهک 10 نزدیک باشند، به دلیل درآمد بالا و مصرف کم کالاهای یارانه‌ای چندان دچار مشکل نخواهند شد. در مجموع اجرای این قانون در عمل به زیان طبقه متوسط و محدود شدن این بخش خواهد شد، ولی طبقه فقیر و اکثرا روستایی را در شرایط بهتری قرار خواهد داد.