در این مقاله تاثیرهای مختلف تمجید کردن هوشی کودکان از سوی والدین و بزرگترها بررسی شده‌است

غالبا گفته می‌شود که ما با تمجید و تعریف کردن از کودک‌مان اعتماد‌به نفس او را افزایش می‌دهیم، به او کمک می‌کنیم تا بیشتر به خود مطمئن شود و ضمنا او را شادتر می‌کنیم. اگرچه این تصور همگانی، درست است اما تحقیقات مختلف نشان داده‌اند  تمجید‌های مختلف اثرات مشابهی ندارند و حتی برخی از انواع آن ممکن است برای کودکان زیان آور نیز باشند.

چندسال پیش یکی از روان شناسان به نام کارول دویک تاثیر انواع تمجید کردن را روی 400 دانش‌آموز کلاس پنجم مطالعه کرد. او به این نتیجه رسید که گفتن فراوان این جمله به کودک که «توباهوشی» با موفقیت و پیشرفت کمتر او در کلاس درس همراه است.

برعکس اگر به کودک تاکید شود که تلاش بیشتر درسی باعث می‌شود که «عضلات مغزش پرورش یابد» بیشتر به موفقیت او در مدرسه می‌انجامد. دانش‌آموزانی که با این مفهوم بزرگ شده‌اند که بدست‌آوردن هوش یک فرایند است، به‌جای این‌که فکر کنند آن‌ها به طور طبیعی باهوش هستند، بیشتر تشویق می‌‌شوند تا به کارهای دشوارتر دست‌ بزنند.

دراین مطالعه به برخی از دانش‌آموزان گفته‌شده بود که «مغز مانند یک ماهیچه است و هرچه بیشتر و سخت‌تر کارکند بیشتر رشد می‌کند.» جالب است که بسیاری از این دانش‌آموزان، برای این‌که بتوانند ماهیچه‌های مغزشان را پرورش دهند، کار روی مواد درسی دشوارتر را بیشتر انتخاب کردند.

واکنش کودکانی که به‌خاطر «باهوش‌بودن» تمجید می‌شوند

کودکانی که صرفا «باهوش» نگریسته می‌شوند یا به خاطر هوششان همواره مورد تمجید قرار می‌گیرند معمولا دو واکنش خاص نشان می‌دهند. اول ‌این‌که وقتی به نظرشان برسد که کاری سخت است معمولا نمی‌خواهند آن را انجام دهند و نوعا در کلاس موفقیت زیاد بدست نمی‌آورند. در واقع آن‌ها به این نتیجه منطقی می‌رسند که «از آن‌جا که آن‌ها باهوش‌ هستند هرکاری باید برایشان آسان باشد.» و وقتی چنین نیست خیلی زود ناکام می‌شوند. دوم این‌که اگر آن‌‌ها در مقام انتخاب باشند معمولا کار آسان‌تر را انتخاب می‌کنند زیرا می‌توانند نشان دهند و اثبات کنند که آن‌ها باهوشند.

از این مطالعه می‌توان چنین نتیجه گرفت که شیوه تمجید ما از کودک می‌تواند تاثیرات کاملا متفاوتی روی او داشته باشد.

تاثیرات متفاوت دو شیوه مهم تمجید کودکان

بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت و روان‌شناسان متاثر از این پژوهش مهم و سایر نظریه‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که اگر کانون تعریف و تمجید کودک در درون خود او باشد، اعتمادبه‌نفس او بیشتر خواهد شد.

وقتی ما به کودک می‌گوییم «من به تو افتخار می‌کنم.» در واقع کانون تمجید او ما هستیم. به این ترتیب او می‌آموزد وقتی او باهوش به نظر برسد والدینش به او افتخار می‌کنند. بنابراین او در قالب «یک فرد باهوش» قرارمی‌گیرد و نمی‌خواهد اشتباهی کند یا کاری کند که مانع افتخار پدر یا مادر شود یا آن را از بین ببرد.

ولی تصور کنید که والدین بگویند «می توانم ببینم که تو چقدر سخت روی این جمله یا مسئله یا پروژه کار کردی» یا «تو واقعا پیشرفت کردی و باید به خودت افتخار کنی» در چنین حالتی به جای این‌که از کودک خواسته شود که باهوش باشد پیشرفتش به او گوشزد می‌شود و به او گفته می‌شود که بهترین منبع یافتن غرور و افتخار در درون خود اوست.

وقتی ما کودک را به شیوه دوم تمجید می‌کنیم در واقع روی کار سخت او و فرایند رشد هوشی او تاکید کرده‌ایم. به این ترتیب نیازی نیست که او «کامل» باشد. او فقط نیاز دارد تا برای دستیابی به این تمجید، حداکثر تلاش خود را بکند و باید به خاطر تلاشش به خودش افتخار کند.

تمجید روی جزییات عمل کودک، روی انتخاب‌های او، دیدگاه‌هایش و کار واقعی‌اش بهتر است جملات ساده‌ای نظیر «من دیدم که تو چقدر برای این امتحان مطالعه کردی» یا «چقدر عالی بود که تو به آرامی منتظر نوبتت شدی و خوب بازی کردی» یا «نسبت به امتحان قبلی نمره‌ات خیلی بهتر شده، تو داری خوب پیشرفت می‌کنی» یا «مهم این‌ است که تو حداکثر تلاشت را می‌کنی» یا «تو باید از این ‌که می‌توانی ساعت‌ها بنشینی و کتاب بخوانی به خودت افتخار کنی»، «نگاه کن که چقدر قشنگ نوشتی. یادت می‌آید اول سال نمی‌تونستی صاف و مرتب بنویسی.»

به این ترتیب تاکید روی رشد و پیشرفت تدریجی و تلاش همیشگی به‌جای تاکید بر حالت کنونی کودک او را بیشتر تشویق می‌کند و غالبا نشان داده شده که بهترین راه تمجید کودک است.

همه روان‌شناسان و متخصصان تربیتی و رشد کودک در این زمینه نظر مشابهی دارند و آن این است که چگونگی تمجید کودک و جملات مشخصی که در این زمینه به‌کار می‌رود اهمیت اساسی دارد. در برخی موارد آن‌چه ما تنها فکر می‌کنیم که برای کودک مفید است ممکن است او را تحت فشار زیادی در زندگی قرار دهد و باعث شود نتواند بیشترین تلاشش را در آن زمینه بکند.

وقتی غرور و افتخار همواره وابسته به والدین یا بزرگترها باشد، چگونه یک کودک می‌تواند بیاموزد با سعی و تلاش و یادگیری به خودش امتیاز دهد و از رشد و پیشرفت خویش راضی و خوشحال باشد؟