پس از رشد فزاینده جمعیت کشور در دهه 55 تا 65 به‌تدریج در دو دهه بعد با کاهش نرخ رشد جمعیت مواجهیم که چالش جدیدی را در آینده مطرح کرده است

رییس مرکز اطلاعات و آمار زنان با اعلام نرخ ‌1.8 باروری در سال گذشته نسبت به روند کاهشی رشد جمعیت هشدار داد.

ناهید اعظم رام‌پناهی با اعلام این خبر افزود که نرخ باروری كل در كشور طی 33 سال گذشته به اندازه چهار تا پنج فرزند كاهش یافته كه این امر منجر به روند كاهشی رشد جمعیت شده است.

او که با ایسنا گفت‌وگو می‌کرد با خاطرنشان کردن این‌که روند کاهشی نرخ باروری تاثیر مستقیم بر رشد جمعیت دارد متوسط رشد جمعیت كشور طی دهه 75 تا 85 را که 1.6 بوده «نرخ قابل قبولی» دانست.

خانم رام‌پناهی درعین حال افزود که در صورت ادامه این روند در سال‌های آینده ایران شاهد نرخ منفی رشد جمعیت و در سال‌های بعدتر پیری جمعیت خواهد بود که در سیاست‌گذاری کلان کشور اثر دارد.

وی در این زمینه اضافه کرد که در حال حاضر متولدین دهه نخست انقلاب به سنین ازدواج و باروری رسیده اند و بر همین اساس در چند سال آینده افزایش نرخ رشد جمعیت قابل پیش‌بینی است و به همین دلیل نگرانی جدی در مورد رشد جمعیت وجود ندارد.

اما تصریح کرد که درصورت به تاخیرافتادن ازدواج و فرزندآوری در این گروه به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشکل آشکار خواهد شد.

روند تنظیم خانواده از سال 1346 تاکنون

در سال 1346 واحد بهداشت و تنظیم خانواده در وزارت بهداری تاسیس شد تا به کنترل جمعیت بپردازد. درآن زمان پس از برخی برنامه‌های تحقیقی پراکنده نهایتا ایران به جمع کشورهایی پیوست که به محدودکردن جمعیت و کنترل رشد آن می‌پرداختند.

در آن زمان نرخ رشد جمعیت 3.1 بود که باسیاست‌های اعمال شده در زمان شاه با تمرکز بر «فرزند کمتر، زندگی بهتر» تا سال 1355 نرخ جمعیت به 2.7 کاهش یافت. پس از انقلاب اسلامی تلاش‌های کنترل جمعیت به دلیل شرایط جنگی و نگرش‌های اجتماعی موجود به حالت تعلیق درآمد و حتی دست‌اندرکاران دولتی در این زمینه به نوعی دارای سیاست‌های تشویقی بودند.

نتایج سرشماری منتشر شده در سال 1367 نشان داد که رشد جمعیت به 3.9 افزایش یافته است. این آمار سیاست‌گذاران وقت کشور را برآن‌داشت تا برنامه محدودسازی موالید و تنظیم خانواده را مجددا پس از پایان جنگ آغاز کنند.

اعمال این سیاست رسمی به دلیل احساس خطر از انفجار جمعیت و مشکلات برخواسته از آن از جمله بیکاری صورت گرفت.

در آن زمان آیت‌الله خمینی در تاریخ 10 آبان 1367 جلوگیری از موالید در صورت ضرورت یا تعیین فواصل در موالید را به عنوان یكی از مسائل مستحدثه كه حوزه علمیه باید به آن بپردازد، مورد تایید قرار داد. این موضع رسمی که در داخل برنامه توسعه کشور به مجلس رفت نهایتا و با وجود مخالفت‌هایی در اسفند 1367 برای اجرا به دولت ابلاغ شد.

شتاب فزاینده رشد جمعیت در دهه 55 تا 65 به تدریج در دهه بعد یعنی درفاصله 65 تا 75 کاهش یافت و به 1.69 رسید و در فاصله ده سال 75 تا 85 به طور متوسط 1.6 بود.

کاهش رشد جمعیت، چالش جدید

‌در حال حاضر بسیاری از کارشناسان براین باورند که تغییر شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه، تغییر سن ازدواج به دلایل مختلف و افزایش طلاق از عواملی هستند كه باعث شده‌اند نرخ رشد جمعیت در ایران به سوی منفی شدن پیش برود.

به گزارش ایرنا، دکتر حسین محمودیان، مدیر گروه جمعیت‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در آذرماه سال 88 پیش‌بینی کرده بود که تا 20 سال آینده جمعیت کشور مشروط به این‌که باروری برای هر زن در طول دوره فرزندآوری دو فرزند کمتر باشد به سالمندی خواهد رسید و از رشد پایینی برخوردار خواهد شد.

محمد ناظمی اردکانی، رییس سازمان ثبت احوال نیز در اول خرداد ماه سال جاری گفت که اگرچه نرخ رشد جمعیت درحال حاضر مثبت است اما در صورت ادامه این وضع رشد منفی جمعیت موجب پیری جمعیت کشور می‌شود و همه کشورهای با رشد منفی جمعیت مجبورند نیروی کار از سایر کشورها وارد کنند.

محمود احمدی‌نژاد نیز در این زمینه چندی پیش در یک برنامه تلویزیونی به جمعیت متوسط زیر چهار نفر در خانوارها اعتراض کرد.

سیاست «پرهیز از فرزندآوری بیش از حد معین» هنوز اعمال می‌شود

خانم رام پناهی، رییس مرکز اطلاعات و آمار زنان امروز در سخنان خود «پرهیز از فرزندآوری بیش از یك حد معین» را از جمله سیاست‌های حوزه بهداشت و سلامت تعریف کرد که در قالب برنامه كنترل جمعیت پیگیری می‌شود اما توضیحی در باره «حد معین» نداد.

او پیامد طبیعی پرهیز از ازدواج را افزایش سن ازدواج دانست که علاوه بر تاثیر جمعیت شناسی، آسیب‌های اجتماعی متعددی نیز به دنبال دارد.

خانم رام پناهی در عین حال تصریح کرد که كاهش نرخ باروری تا حدی پذیرفتنی است كه منجر به پدیده‌هایی مانند پیری جمعیت و رشد جمعیت زوجین بدون فرزند نشود.

به گفته خانم رام‌پناهی در حال حاضر به ازای دو نفر پدر و مادر 1.8 فرزند وجود دارد و بنابراین افزایش نرخ باروری كل از 1.8 به 2 منطقی است و اعمال سیاست‌ها و تدابیر بلند مدتی در جهت جلوگیری از روند كاهشی نرخ باروری كل و به تبع آن، نرخ رشد جمعیت ضروری به نظر می‌رسد.