محمد درویش، کارشنان محیط زیست به وضع «بحرانی» ماهیان خاویاری دریای خزر می‌پردازد. وی از تصمیم کشورهای حاشیه خزر را برای ممنوعیت صید این ماهیان به مدت پنج سال استقبال می‌کند.
HENGHAMEH FAHIMI/AFP/Getty Images/ صید ماهی خاویاری در دریای خزر
شاید مثبت‌ترین نکته‌ای که در بیانیه پایانی اجلاس 5 کشور ساحلی خزر به چشم می‌آید ، توافق نظر جدی و متفقانه‌ای است که برای نجات ماهیان خاویاری این بزرگترین دریاچه جهان صورت گرفت و پنج رهبر جهان، به پیشنهاد قزاقزستان، تصمیم گرفتند تا راهکارهای اجرایی ممنوعیت پنج ساله صید این ماهی را تا 3 ماه دیگر تبیین کنند و به مجمع ارائه دهند.
جالب این که قزاقزستان همان کشوری است که تاکنون با چنین ممنوعیتی که از سوی ایران و روسیه مطرح شده بود، مخالفت می‌کرد؛ اما اینک وضعیت چنان بحرانی شده که حتا قزاق‌ها هم متوجه وخامت شرایط زیست ماهیان خاویاری در خزر شده‌اند.
با این وجود، نکته‌ای که نباید فراموش کرد، آن است که این فقط صید بی‌رویه نبوده که سبب‌ساز کاهش چشم‌گیر شمار ماهیان خاویاری را فراهم کرده است؛ بلکه آلودگی روزافزون و بسیار شدید خزر هم یکی دیگر از عوامل نامساعدی است که سبب شده، زیستگاه گران‌ترین ماهی جهان با تهدید و تحدید مواجه شود. نکته‌ای که اگر توجه درخوری به آن شود، آنگاه ممکن است عنایت سیاسی رهبران پنج کشور ساحلی خزر به ماهیان خاویاری، سبب بهبود کیفیت و زیستگاه دیگر آبزیان خزر هم بشود.
یک دریافت تأمل‌برانگیز دیگر در این میان، اشاره به سخنان ژان باتيست لامارك (Jean Baptiste de Lamark) است؛ اکولوژیستی که بیش از 200 سال پیش و با صراحت گفته بود: «آبزيان دريا در مقابل انقراض نسل خود توسط انسان به طور طبيعی حفاظت می‌شوند. سرعت تکثير و زاد و ولدِ آنها بسيار زياد است، به سادگی در دام نمی‌افتند و به علاوه توانايي بالايي برای فرار از چنگ صيادان دارند. بدين جهت، احتمال آن که نوع بشر نسل آنها را به انقراض بکشاند، به هيچ عنوان مطرح نيست.»
امّا در کمتر از يکصد سال پس از این سخن، جهانيان دريافتند که پيش‌بيني خوش‌بينانه لامارک تا چه اندازه همچون فرضيه جنجالی تکاملی‌اش به خطا رفته است؛ حقيقتی كه در واپسين سال‌های قرن بيستم (1996) لويس اووين و تيم آن‌وين دركتاب 522 صفحه‌ای خويش با عنوان «مديريت محيط‌زيست» بر آن تأكيد كرده و آن را مصداق بارزی از اشتباه علم ناميدند. اشتباهی که توافق اخیر پنج رهبر ساحلی خزر هم تأکیدی دوباره بر آن به شمار می‌آید.
امید است حضور محیط زیست به عنوان عامل همگرایی دولت‌ها و ملت‌ها از این پس نقشی پررنگ‌تر در همایش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای یابد. زیرا پس از ماجرای ریزگردها که منجر به تشکیل اجلاس‌هایی با شرکت نمایندگان عالی‌رتبه‌ی کشورهای ترکیه، سوریه، عراق و ایران شد؛ اینک، ماهیان خاویاری سبب شده‌اند تا بیش از پیش توجه رهبران منطقه به لزوم رعایت هنجارهای محیط زیستی جلب شود.
