مردمک سعی دارد به آن‌چه - ظاهرا - در حاشیه انقلاب سال 57 رخ داد بپردازد؛ حاشیه‌ای که رفته‌رفته خاطره تاریخی مردم ایران از این رخ‌داد را شکل داد و گاه از حاشیه پررنگ‌تر شد و به متن آمد.

سی و دو سال از انقلاب ایران می‌گذرد و هنوز روایت این انقلاب که زندگی روزمره امروز ایرانیان هم به شدت متاثر از آن و رویدادهای پس از آن است، جذاب و تازه است.

به لطف روزنامه‌نگاری آن سال‌های ایران، بخش مهمی از این رخ‌داد بزرگ قرن بیستم در مطبوعات همان دوره ثبت و ضبط شده است و سیر انقلاب بارها به کمک همین روزنامه‌ها و مجله‌ها، روایت و باز روایت شده است.

هرچند تیتر یک روزنامه‌های آن روزها بیشتر از همه به چشم می‌خورند، اما در حاشیه‌ها و صفحه‌های داخلی خبرهایی همان قدر مهم پنهان شده‌اند.

مردمک این حاشیه‌ها را به متن می‌آورد تا تصویر کامل‌تری از جامعه انقلابی به دست آید؛ همان حاشیه‌هایی که رفته‌رفته خاطره تاریخی مردم ایران از این رخ‌داد را شکل داد و گاه از حاشیه پررنگ‌تر شد و به متن آمد.

این حاشیه‌ها که گاه متاثر از انقلاب بوده‌اند و گاه رخ‌دادهای بعدی متاثر از آنها شده‌اند، کمتر روایت شده‌اند.

اعتصاب 62 روزه مطبوعات که در اعتراض به «تهدید روزنامه‌نگاران و سانسور» در حکومت پهلوی شکل گرفته بود، پس از سقوط دولت نظامی ارتشبد غلام‌رضا ازهاری و معرفی کابینه دولت جدید توسط شاپور بختیار و پیام آیت‌الله روح‌الله خمینی برای پایان اعتصاب مطبوعات، شکسته شد و روزنامه‌ها از روز 17 دی دوباره منتشر شدند.

این روایت از همین روز آغاز می‌شود.

***

17 دی 57

تعقیب شکنجه‌گران ساواک، در صلاحیت دادگستری یا محاکم نظامی؟

از چندی پیش، گروهی از زندانیان سیاسی آزادشده که حین بازجویی یا در بازداشت‌گاه‌های ساواک شکنجه شده و نقص عضوی پیدا کرده بودند و نیز خانواده‌های آن گروه از زندانیایی که در حین بازجویی کشته شده بودند، خواستار طرح شکایت از شکنجه‌گران ساواک شده بودند ولی مرجع رسیدگی آن به‌درستی معلوم نشده بود.

روزنامه آیندگان در این باره یک گفت‌وگوی اختصاصی با دادستان تهران انجام داد.

مجتبی مدرسی در این گفت‌وگو اعلام کرد که تعقیب شکنجه‌گران ساواک در صلاحیت دادگستری نیست و شکایت‌ها در این زمینه باید در محاکم نظامی مطرح شود.

دادستان تهران ماده 4 قانون تشکیل سازمان امنیت کشور را در این زمینه ملاک قرار داد و گفت: طبق این ماده، کارمندان سازمان اطلاعات و امنیت هر گاه متهم به ارتکاب بزهی شوند که راجع به خدمت بوده و یا ملازمه با خدمات و وظایف آنها داشته باشد، در حکم نظامیان و خدمت‏گزاران ارتش هستند و با رعایت مقررات قانون دادرسی و کیفر ارتش، تابع دادگاه‌های دائمی نظامی خواهند بود.

در پی چاپ این گفت‌وگو، گروهی از وکلای دادگستری با روزنامه آیندگان تماس گرفتند و اظهار عقیده کردند.

از جمله هدایت‌الله متین‌دفتری، نایب‌رئیس کانون وکلای دادگستری، در این زمینه گفت: در صورتی که شخص در حین بازجویی شکنجه شود و صدمه ببیند، باید آن را جرم عمد تلقی کرد و این‌گونه جرائم را نمی‌توان قسمتی از انجام وظیفه دانست و می‏باید محاکم عمومی به آن رسیدگی کنند.

متین‌دفتری در این باره گفت: شکل بازجویی بسیار روشن است و باید در آن فقط سوال و جواب مطرح شود و اگر حین بازجویی متهم مورد ضرب و جرح قرارگیرد، مسلما جرمی اتفاق افتاده که مربوط به انجام وظیفه نیست و ماده 131 قانون مجازات عمومی در مورد مجازات ماموران بزهکار دولتی آن را در بر می‌گیرد.

ارزش ریال، رو به نزول:
دلار امریکا، 91 ریال - لیره انگلیس، 179 ریال

به دنبال وضع محدودیت خروج ارز از ایران که بر اساس آن هر مسافر حداکثر 200 هزار ریال می‌توانست از کشور خارج کند و اعتصاب بانک‌ها، قیمت ارزهای خارجی در بازار آزاد نسبت به نرخ‌های رسمی افزایش بی‏سابقه‌ای پیدا کرد.

قیمت ارز تا 30 درصد بالا رفت و همچنان تقاضا نسبت به عرضه فزونی داشت.

به نوشته روزنامه آیندگان، در میان خریداران ارزهای خارجی به غیر از کسانی که قصد خروج از کشور را داشتند، بستگان دانشجویان ایرانی که خارج از کشور تحصیل می‌کنند نیز دیده می‌شدند؛ چون از مدت‌ها پیش پولی برای فرزندان‌شان نفرستاده بودند و با اعتصاب بانک‌ها، تنها راه فرستادن ارز به خارج از کشور، خرید ارز از بازار آزاد بود.

سخنگوی یک گروه فعال حقوق بشر: وضع بد 3 هزار زندانی سیاسی در مشهد

رادیو فارسی بی‌بی‌سی از لندن گزارش داده است که سخنگوی یک گروه وابسته به حقوق بشر در تهران، گفته است که 3 هزار زندانی سیاسی در زندانی نزدیک مشهد در شرایطی وحشت‌آور نگهداشته شده‌اند.

بنا به گفته مقام‌های زندان که توسط نیروهای نظامی حمایت می‌شوند، در شورش‌های شدید دو هفته پیش که منجر به آتش‌سوزی قسمت عمده ساختمان زندان شد، یک نگهبان و چند زندانی کشته شدند و به دنبال این شورش، غذا در این زندان جیره‌بندی شده است و به هر زندانی در روز بیش از دو لیتر آب جیره نمی‌دهند و زندانیان در معرض گرسنگی شدید هستند.

در این گزارش آمده است که در این زندان به خاطر نبودن امکانات کافی برای استحمام، خطر شیوع بیماری وجود دارد.

سفارت انگلستان در تهران که مشغول بررسی حال 4 انگلیسی زندانی در این زندان بوده، اعلام کرده که نماینده آنها از زندان برگردانده شده و صرفا به آنها گفته شده که چهار زندانی انگلیسی در سلامت هستند.

خروج استرالیایی‏ها از ایران با هواپیمای نیروی هوایی استرالیا

دولت استرالیا برای کمک به خارج‌شدن اتباع خود از ایران، یکی از هواپیماهای نیروی هوایی خود را به تهران فرستاد. کفیل وزارت خارجه استرالیا گفت این هواپیما برای بردن کسانی فرستاده شده است که تا کنون نتوانسته‏اند با هواپیماهای تجاری از ایران بروند.

رفتن استرالیایی‌ها از ایران در جریان موج خروج شتاب‌زده اتباع کشورهای دیگر از ایران صورت می‌گیرد. فرودگاه مهرآباد در روزهای گذشته، مملو از خارجیانی بوده است که از اوضاع بحرانی ایران، بیمناک شده و برای بازگشت به کشور خود دقیقه‌شماری می‌کنند.

شمار خارجیان در ایران به نحو چشمگیری کاهش پیدا کرده و سفارت‌خانه‌های کشورهای غربی به اتباع خود توصیه کرده‌اند که کمتر در خیابان‌ها ظاهر شوند. احساسات ضدغربی به‌خصوص ضدآمریکایی گسترش پیدا کرده است.

18 دی 57

نظر مردم در کوچه و خیابان

با سقوط دولت نظامی ازهاری و روی کار آمدن دولت شاپور بختیار، بحث محافل و طبقات مختلف مردم درباره این دولت، ترکیب و امکان موفقیت آن و همچنین برنامه‌های احتمالی‌اش، همه‌گیرترین بحث روز بوده است. روزنامه آیندگان نوشته است که «برای آگاهی از نظر مردم، با آنها در کوچه و خیابان به صحبت ایستادیم».

از جمله در این ستون آمده است که یک دانشجوی راه و ساختمان می‌گوید: آقای شاپور بختیار چون در مبارزات مردمی هیچ نقشی نداشته، حق حکومت ندارد.مهین‌دخت صالحیان، لیسانسه علوم اجتماعی که بیکار است درباره دولت بختیار گفته است: اگر او روش حکومت‌های پیشین را در پیش نگیرد و یک تحول همه‌جانبه در تمام دستگاه‌های حکومتی پدید آورد، مورد تائید است. از جمله اولین کار آقای بختیار باید این باشد که سازمان زنان را منحل کند.

سکینه منافی، خانه‌دار، می‌گوید: من فعلا از این دولت راضی هستم. دولت بختیار باید اول فاسدها را به دار بکشد و در صدر آنها وقتی هویدا را به دار کشید و جنازه‌اش را چند روزی در خیابان‌ها به تماشای مردم گذاشت، من بختیار را تائید می‌کنم. بختیار ضمن این کار باید ریشه فساد را هم که در کاباره‌ها و رقاصه‌خانه‌ها و مشروب‌فروشی‌ها است از بین ببرد و سازمان زنان را منحل کند.

یک کارمند بانک فرهنگیان می‌گوید حکومت بختیار تحت لوای رژیم فعلی هیچ موفقیتی ندارد. گرچه او می خواهد کار مصدق را دنبال کند اما باید در نظر داشته باشیم که خود مصدق هم نتوانست با رژیم فعلی کار کند و بنا بر این بختیار هم هرگز موفق نیست.

مردی که خود را کارمند شرکت هامون - شرکت ساختمانی که سابقا شاپور بختیار آن را اداره می‌کرد- معرفی کرد، درباره بختیار گفت: من اظهارنظری درباره او نمی توانم بکنم اما افرادی از این تیپ، آدم‌های خوش‌قولی نیستند.

آقای ابراهیمی، کارمند شرکت مخابرات، می‌گوید که چون بختیار را نمی‌شناسم، نمی‌توانم درباره او نظری بدهم اما اگر به او مهلتی بدهند، لااقل به او دو ماه فرصتی داده شود، ممکن است کاری بکند.

آقای چنگیزی، کارمند بانک صادرات، می‌گوید: بختیار آدمی است که امتحانش را به خوبی نداده و حرف‌هایش هنوز ساعتی از آغاز حکومتش نگذشته، عوض شده است.

یک خانم لیسانسه شیمی هم می‌گوید تنها راه ما مردم این است که یک فرصت معقول به بختیار بدهیم البته نه با تائید کامل، زیرا تنها راه نجات کشور این است که در این موقعیت به آنها که ادعای خدمت می کنند فرصت بدهند و اگر بعدا آنها نتوانستند به حرف‌های خود جامه عمل بپوشانند، در دادگاه خلق محکومشان کنند. او اضافه می کند کسی که خدمت سی‌ساله خود را به گرو گذاشته، مطمئنا می‌خواهد کار کند.

طالقانی: عناصر مشکوک را از دانشگاه‌ طرد کنید

حدود یک‌صد نفر از استادان دانشگاه تهران بیست روز است که تا بازگشایی کامل دانشگاه‌ها بر روی دانشجویان، استادان و کارمندان آنها، تحصن کرده‏اند.

آیت‌الله محمود طالقانی بامداد روز 17 دی به محل تحصن این استادان در دبیرخانه مرکزی دانشگاه تهران رفت و هنگام صرف صبحانه با این استادان گفت: امیدوارم تحصن شما منشاء تزکیه‌ای در دانشگاه باشد. سعی کنیم عناصر مشکوک و خودفروش را طرد کنیم و برای اداره دانشگاه افراد سالم و پاک را انتخاب کنیم.

شاه: بدون من اروپا سه ماه دوام می‌آورد

روزنامه آیندگان، با چاپ عکس و نام بسیاری از اعضای خانواده سلطنتی، با اشاره به مصاحبه نشریه آبزرور با شاه ایران می‏گوید که شاه به اعضای خانواده خود توصیه کرده است که به ایران باز نگردند.

خبرگزاری فرانسه به نقل از هفته‌نامه آبزرور گزارش داد که شاه ایران در یک مصاحبه گفته است که بدون او، اروپا در کمتر از 3 ماه خواهد مرد. بر اساس گزارش خبرگزاری فرانسه شاه همچنین گفته است که به اعضای خانواده خود که به خارج مهاجرت کرده‌اند توصیه نمی‌کند به ایران بازگردند.

در این مصاحبه که روز 16 نوامبر (25 آبان) در تهران انجام شده، شاه ایران اعلام داشته است که «بدون او ایران تجزیه و سپس زیر پرچم سرخ بار دیگر یک‌پارچه خواهد شد.»

شاه ایران گفت: من فکر می‏کنم نفتی که از دیگر کشورها می‌‌آید، از تنگه هرمز نخواهد گذشت و شما اروپایی‌ها در عرض کمتر از سه ماه خواهید مرد.

با اشاره به کناره‌گیری احتمالی به نفع ولیعهد، شاه گفت: فرزند من هنوز خیلی جوان است اما مردم فکر می‌کنند که اگر من کناره‌گیری کنم، همه‌چیز درست خواهد شد.

خبرنگار آبزرور به شاه یادآوری کرد که مردم تصویر او را در خیابان‌ها می‌سوزانند و شاه در جواب گفت: این ممکن است کار اقلیتی باشد... اکثریت مردم آن را تائید نمی‌کنند.

در پایان مصاحبه شاه ایران گفت که به اعتقاد او مردم او را درک نکرده‏اند اما «دلیل آنرا نمی‌دانم».