نیروهای امنیتی در سیزدهمین روز فروردین امسال، شماری از معترضان به سیاست‌های دولت در حوزه محیط زیست را در تهران و تبریز بازداشت کردند.

به نظر می‌رسد، این نخستین باری است که ماموران انتظامی به شکلی گسترده با افراد فعال در حوزه محیط زیست برخورد و گروهی از معترضان در این زمینه را دستگیر می‌کنند.

سیاست‌گذاری‌های دولت ایران به عنوان متولی حفاظت از محیط زیست در سال گذشته بارها با انتقادهای تندی از سوی فعالان حامی محیط زیست و کارشناسان این حوزه روبه‌رو شده است. درپی تازه‌ترین فاجعه‌های زیست محیطی در ایران، از جمله آتش‌سوزی‌های پی‌در پی جنگل‌های گلستان در شمال ایران و افزایش روند خشکی دریاچه ارومیه، نگرانی و اعتراض‌های فعالان محیط زیست نیز افزایش پیدا کرده است.

از این رو برخی از فعالان مدنی و محیط زیست آذربایجان در اعتراض به سیاست‌گذاری‌های نادرست و بی‌توجهی دولت به وضعیت دریاچه ارومیه از مردم خواسته بودند که در سیزدهمین روز فروردین، «سیزده به‌در» که در تقویم ملی ایران به روز طبیعت معروف است، دست به تجمع بزنند.

اما این تجمع‌‌ها در روز شنبه ۱۳ فروردین ماه در تبریز و ارومیه با دخالت نیروهای امنیتی و برخوردهای «خشن» ماموران نیروی انتظامی در نهایت به تشنج کشیده شد.

براساس گزارشی که پایگاه‌های خبری غیر دولتی در این زمینه منتشر کرده‌اند، ماموران نیروی انتظامی در این روز با حضور در صحنه افراد معترض را شناسایی و تهدید کردند. فیلم‌هایی نیز از برخورد و بازداشت شهروندان آذربایجانی منتشر شده است.

گزارش‌های دیگر نیز حکایت از آن دارد که در تهران هم ماموران انتظامی و لباس شخصی‌ها با مردم و جوانانی که برای مراسم سیزدهمین روز از سال جدید در پارک قیطریه تهران گرد هم آمده بودند برخورد کرده‌اند.

«سال سیاه» محیط زیست ایران

سال گذشته سال خوبی برای محیط زیست ایران نبود. در این سال بسیاری از تالاب‌های ایران خشک شد، آمار آب‌های آلوده رو به فزونی گذاشت، خبرهای بسیاری از قطع درختان چند صد ساله منتشر شد، شماری از حیوانات کمیاب در باغ وحش تهران کشته شدند، سواحل و آب‌های خلیج فارس با تهدیدی جدید و جدی به نام کشند سرخ مواجه شد و بالاخره شاخص‌های آلایندگی هوا نیز در شهرهای بزرگ ایران رکورد شکستند.

شمار روزهایی که آلودگی هوا موجب شد تا موسسات، ادارات دولتی و مدرسه‌ها در تعطیل شوند، در تقویم سال ۱۳۸۹ کم نبود.

مرگ آبزیان خلیج فارس

در این سال محیط زیست ایران یک رکورد جدید دیگر را نیز برای آتش‌سوزی جنگل‌ها به ثبت رساند. در سال گذشته -به گفته فرمانده یگان حفاظت از جنگل‌ها-  آتش‌سوزی‌ در جنگل‌های ایران نسبت به یک سال پیش‌تر از آن صد در صد افزایش داشته است.

جنگل‌های ایران در سالی که گذشت بیش از سه هزار بار طعمه حریق شد و در این میان آتش‌سوزی در منطقه زاگرس و جنگل‌های گلستان تیره‌ترین فاجعه آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران لقب گرفت.

اگر چه در این میان و در بسیاری از این موارد عوامل طبیعی از جمله کم بارانی نیز بر شدت خسارت‌ها افزودند، اما بسیاری از کارشناسان محیط زیست سهم عامل طبیعی را اندک و در تمامی این موارد همواره نقش نیروی انسانی را پررنگ می‌دانند.

آمار منتشر شده توسط فائو، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، حکایت از آن دارد که ایران سالانه معادل ۶۵۰۰ هکتار از جنگل‌های خود را بر اثر آتش سوزی از دست می‌دهد. 

در ماه‌های پایانی سال جرمن‌واچ که یک موسسه غیر انتفاعی دیدبان محیط زیست در آلمان است گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد بر اساس بررسی‌های این موسسه، ایران در میان ۱۰ کشور نخست آلوده‌کننده محیط زیست قرار گرفته است.

دریاچه بختگان خشک شد

رویداهای سال گذشته در حوزه محیط زیست ایران به حدی نگران کننده بود که بسیاری از کارشناسان این حوزه، سال ۱۳۸۹ را «سالی سیاه» در تاریخ محیط زیست ایران نامگذاری کردند.

اواخر سال گذشته معصومه ابتکار، رئیس پیشین سازمان محیط ‌‌زیست ایران سال ۱۳۸۹ را بدترین سال دوران معاصر برای محیط‌زیست ایران دانست و اعلام کرد که ایران در زمینه محیط زیست یک عقبگرد را تجربه کرده است. او  از دولت به دلیل عدم پایبندی به وظایف و تکالیف خود در زمینه محیط زیست انتقاد کرد.

اما با این وجود محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری ایران، در سخنان تازه‌ای در همایش «مجمع جهانی تالاب‌ها برای آینده» کشورهای جهان را به بی‌مبالاتی در حفظ محیط زیست متهم می‌کند و ایران را در این زمینه مستثنا می‌داند. 

اما اعتراض به وضعیت محیط زیست با اشاره به موضوع زمین‌خواری برای نخستین بار پای گروهی از عالی‌رتبه‌ترین مقام‌های سیاسی ایران را هم به میدان کشید؛ موضوعی که سبب شد تا رهبر جمهوری اسلامی که معمولا خود را همراه رئیس دولت ایران نشان می‌دهد، با یکی از برنامه‌های دولت برای ساختن «باغ‌شهرها» مخالفت کند.

آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در هفته‌های پایانی سال گذشته با اشاره به حفاظت از محیط زیست، جنگل‌ها و منابع طبیعی از گسترش زمین‌خواری انتقاد کرد و از مسئولان شهری خواست برای مقابله با زمین‌خواری با قوه قضائیه همکاری کنند.

برخی از کارشناسان از جمله اسماعیل کهرم بر این باورند که قوانین وضع شده درحوزه محیط زیست ایران مشکلی ندارد اما کمبود امکانات در این حوزه است که اوضاع را نگران کننده می‌کند. زمانی‌که سخن از مسائل اجرایی به میان می‌آید، نگاه‌ها طبیعتا به سوی دولت باز می‌گردد که عملا در مورد مسائل زیست‌محیطی نیز مسئولیت اصلی را بر عهده دارد.

سالی که به پایان رسید را بسیاری سالی سیاه برای محیط زیست عنوان کرده‌اند و سالی که آغاز شد، موضوع محیط زیست در همان روزهای نخستین آن با موضوعات سیاسی روز گره خورد و پای نیروهای امنیتی را به میدان کشید؛ آن هم برای پایان دادن به اعتراض‌ها به خشک شدن دریاچه ارومیه. اعتراض‌هایی که نه تازگی دارد و نه هنوز نتیجه‌ای داشته است.