در حالی که تصور میشد نماد اعتراض به نظام اقتصادی آمریکا، به عنوان چهره سال مجله تایم انتخاب شود، انتخاب این مجله، سوژهای جهانیتر شد: «معترض».
سال ۲۰۱۱ را میتوان سال اعتراض نامید. کورت اندرسن، رماننویس آمریکایی و نویسنده در مجله تایم به چرایی این انتخاب پرداخته است:
روزی روزگاری وقتی خبر اتفاقهای بزرگ به زحمت توسط معدود نشریات و رسانههای تلویزیونی پخش میشد، معترضان سازندگان بزرگ تاریخ بودند. پس از آن وقتی انبوه شهروندان بدون اسلحه به خیابانها میآمدند تا خودشان را مخالف بخوانند، این تعریف دقیق خبر بود، خبری مهم و اغلب نتیجهبخش.
در دهه ۱۹۶۰ در آمریکا مردم برای حقوق مدنی و علیه جنگ ویتنام به خیابان آمدند؛ در دهه ۷۰، نوبت مردم ایران و پرتغال بود؛ در دهه ۸۰ مردم علیه تسلیحات هستهای در آمریکا و اروپا و اشغال غزه و کرانه باختری رود اردن و علیه حکومت کمونیستی در میدان تیانمن پکن و اروپای شرقی شوریدند. در این دورهها اعتراض ادامه طبیعی سیاست از طریقی دیگر بود.
و بعد نوبت به پایان تاریخ رسید و مقاله مشهور فرانسیس فوکویاما در سال ۱۹۸۹ منتشر شد که اعلام میکرد بشر به نقطه پایانی تکامل فکری رسیده و «لیبرالیسم غرب» به پیروزی رسیده است. دو دهه پس از سال ۱۹۹۱ شاهد بزرگترین خیزش در استانداردهای زندگی بود که جهان به خود دیده است.
چند جایی اعتراضهای محدودی شد. در آفریقای جنوبی، تحریمها همراه با اعتراضها به آپارتاید در آفریقای جنوبی پایان داد. اما پس از آن اعتراضات و انتقادهای تندروانه بیشتر منحصر به فرهنگ پاپ شد. و شورشیهای دوست داشتنی و گروه معترض فقط شخصیتهای فیلمهای ماتریکس بودند.
اما دقیقاً از یک سال پیش دوباره توده مردم به خیابانها آمدند و یکبار دیگر تاریخساز شدند. همه چیز از تونس شروع شد، جایی که یک دیکتاتور، بیشرمی را از حد گذراند و ضرب و شتم متداولِ شقاوت دولتی، نصیب جوان ۲۶ ساله دستفروشی به نام محمد بوعزیزی شد.
بوعزیزی در شهر سیدی بوعزیز در ۱۲۵ مایلی جنوب تونس زندگی میکرد. در یک صبح جمعه یک سال پیش، او بساط دستفروشیاش را پهن کرد. به گفته خانواده بوعزیزی پلیس همیشه بوعزیزی را اذیت میکرد.
۱۷ دسامبر ۲۰۱۰، دوباره یک پلیس سروقتش رفت و بساطش را به هم ریخت و یک سیلی هم در گوشش خواباند. بوعزیزی رفت به ساختمان ایالتی و شکایت کرد و پاسخی نگرفت. جلوی دروازه ساختمان تینر نقاشی را روی خود ریخت و خودش را به آتش کشید.
در مصر آنچه مردم را تحریک کرد، تقلب ناشیانه و آشکار در انتخابات ملی بود و مثل تونس ماموران امنیتی خشونت غیرمعمولی را اعمال کردند. در آمریکا همپوشانی سه بحران اقتصادی، رکود اقتصادی، بیملاحظگی سیستم مالی، بدهی غول پیکر عمومی مردم را به اشغال والاستریت کشاند. در روسیه عامل تحریک مردم، تصور شش سال دیگر با رهبری ولادیمیر پوتین بود که به شکوفایی دموکراتیک منجر نخواهد شد.
در سیدی بوزید و تونس در اسکندریه و قاهره؛ در شهرهای عربی و شهرهایی که در امتداد شش هزار مایلی خلیج فارس تا اقیانوس اطلس قرار گرفتهاند، در مادرید و آتن و لندن و تلآویو؛ در مکزیک و هند و شیلی، شهروندان علیه جرم و فساد بسیج شدند؛ در نیویورک و مسکو و تعدادی دیگر از شهرهای آمریکا و روسیه، نفرت و عصبانیت از دولتها و دارودستهشان بیش از حد شد.
اما علت خیزشها با توجه به جاهای مختلف، فرق دارد. در شمال آمریکا و بیشتر کشورهای اروپایی، خبری از دیکتاتورها نیست و مخالفان شکنجه نمیشود. هر روزی که تونسیها، مصریها یا سوریها خیابانها و میادین را اشغال میکنند، میدانند که تعدادی از آنها شاید مورد ضرب و شتم قرار بگیرند یا هدف گلوله قرار بگیرند.
معترضان در خاورمیانه و شمال آفریقا دارند پای نظامهای سیاسیای کشته میشوند که به زحمت برای معترضان در مادرید و آتن، لندن و نیویورک بهطرز تحملناپذیری غیردموکراتیک به نظر میرسد.
در مصر و تونس من با انقلابیونی که مدیران تجاری، پزشک و فیلمساز بودند حرف زدم، همینطور دختران جوانی که در استانها زیتون میچینند. در جنبش اشغال والاستریت آمریکا سردبیر دو مجله را دیدم، یک کاندایی ۶۹ ساله و یک روزنامهنگار ۲۹ ساله آفریقایی آمریکایی و یک انسانشناس ۵۰ ساله، خلبانها، مادربزرگها، حسابدارها و ظرفشورها هم به میدان میآیند.
پیشقراولان اعتراضات معمولاً قشر جوان، طبقه متوسط و تحصیلکرده هستند. تقریباً همه اعتراضهایی که امسال شروع شد، مستقل بودند، بدون وابستگی به حزبهای سیاسی و جناحهای مخالف. در همه جای دنیا معترضان سال ۲۰۱۱ یک عقیده مشترک داشتند، اینکه نظامهای سیاسی و اقتصادشان روبه فساد گذاشتهاند. دو دهه پس از شکست نهایی کمونیسم، آنها اعتقاد دارند که نظام ابرسرمایهداری هم به انحراف کشیده شده و به دنبال راه سومی هستند، یک قرارداد اجتماعی جدید.
سال ۲۰۱۱ شبیه هیچ سالی پس از سال ۱۹۸۹ نبود، بلکه عجیبتر، جهانیتر و دموکراتتر بود، چون تجزیه حکومتها درسال ۱۹۸۹، همگی نتیجه یک تجزیه در مرکز اصلی بود. سال ۲۰۱۱ شبیه هیچ سالی از ۱۹۶۸ به این سو نبود، اما مهمتر بود چون معترضان نقش بیشتری در بازی دارند. و اینچنین شد که معترض، چهره سال مجله تایم شد.