در آستانه پانزدهمین سالگرد پیروزی اصلاح‌طلبان در انتخابات دوم خرداد ۷۶، محمد خاتمی گفته «نمی‌شود اصلاحات را پذیرفت ولی همه چیز و همه کس و حتی نظام را زیر سوال برد» و افزوده که تخریب‌ها و اهانت‌ها به نام اصلاحات تمام شده است.
وب‌سایت رسمی رئیس‌جمهوری پیشین ایران ۳۰ اردیبهشت ماه با انتشار گزارشی نوشت که جمعی از جوانان، فعالان سیاسی، هنرمندان و روزنامهنگاران به مناسب این سالگرد، با محمد خاتمی دیدار و گفت‌وگو کرده‌اند.
او در این دیدار گفته است که «می‌شود به همه ارکان نظام از رهبری و قوای مختلف گرفته تا اداره‌ها انتقاد کرد اما نمی‌شود هرگز تخریب و اهانت کرد در حالی که چنین اقدام‌هایی صورت گرفت و متاسفانه به نام اصلاحات هم تمام شد.»
به گفته آقای خاتمی، اصول اصلاحات «کم و بیش روشن» است، از تحریف‌ها و انحراف‌ها جلوگیری می‌کند و این جریان حذف‌شدنی نیست هرچند اجازه حضور در عرصه رسمی قدرت را نداشته باشد.
او که در انتخابات دوم خرداد سال ۷۶ پیروز شد، گفته است که در آن زمان «حادثه‌ای غیرمترقبه رخ داد که عامل اصلی آن مردم بودند و عاملیت مردم هم نه با اعمال فشار، بلکه با مسالمت و با ابراز رای آگاهانه تحقق یافت.»
آقای خاتمی تصرح کرده که رای مردم در آن انتخابات بیش از آنکه به شخص باشد، به دیدگاه تعلق گرفت و حاصل مواجهه «دو طرز تلقی از انقلاب و جمهوری اسلامی» و «دو نقطه نظر درباره مصالح و امنیتی ملی و جایگاه مردم نسبت به قدرت» بود.
در ادامه افزوده که مردم از جمله با این ملاحظه آگاهانه رای دادند که «به هیچ وجه خواستار بر هم زدن اوضاع و دگرگونی اساسی نبودند و به نظام و کشور خود دلبسته بودند» و تنها عده‌ای در اقلیت وضعیت پس از انقلاب را قبول نداشتند.
او همچنین گفته است که مردم احساس می‌کردند علی‌رغم تلقی از قانون اساسی و القائات نادرست در بسیاری موارد، همین قانون ظرفیت‌های نادیده انگاشته شده و معطل مانده‌ای دارد که اگر به آن‌ها اهتمام شود، وضعیت کشور و جامعه بهبود اساسی خواهد یافت.
رئیس‌جمهوری دولت اصلاحات «این ادعا که دلیل رای مردم در دوم خرداد ۷۶ نارضایتی از مدیریت اقتصادی دولت هاشمی رفسنجانی بود»، رد کرد و افزود: مردم میل خود را به اصلاح در درون نظام نشان دادند.
«عادات تاریخی جامعه استبدادزده مانع تحقق اصلاحات است»
در بخش دیگری از این دیدار، آقای خاتمی عادات تاریخی جامعه استبدادزده را یکی از عوامل مهم و مانع تحقق خواست تاریخی مردم از جمله درباره اجرای اصلاحات دانست و گفت که در این وضعیت زمینه برای موفقیت ضد اصلاحات پدید آمد.
او با اشاره به اینکه «اصلاحات افتخار می‌کند که در حد توان خود فضا را باز کرد» تا هر کس نظرش را ابراز کند، افزود که این جریان معتقد بود که محدود کردن اندیشه و بیان و سلب حقوق مردم مشکلات سهمگین ایجاد می‌کند که همه نظام‌های مستبد گرفتار آن هستند.
رئیس‌جمهوری دولت‌های هفتم و هشتم جمهوری اسلامی همچنین انتقاد کرد که بسیاری از مطالبی که از نظر اصلاحات نادرست است و به طبع جامعه هم آن را نمی‌پذیرفت، به نام اصلاحات مطرح شد.
او از جمله به اتهام‌زنی‌هایی که امروزه رایج‌شده اشاره کرد و افزود اصلاحات از اخلاق دفاع می‌کرد و رقیب را به هر عنوان نمی‌شد متهم کرد اما این موضوع امروز با وضعی بد‌تر نه تنها در جامعه رایج شده بلکه به عنوان ارزش هم قلمداد می‌شود.
محمد خاتمی تصریح کرد که نابسامانی زمینه‌ساز یک جنگ روانی از سوی اقتدارگرایان و افراطیون شد تا در ذهن جامعه چهره‌ای دگرگون از اصلاحات را القا کنند و تصمیم گرفته شد تا ساز و کاری برای بازگرداندن راه و رسمی که مردم به آن نه گفته بودند و حذف جریان اصلاحات از صحنه قدرت تعبیه شود.
در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۸، دو نامزدهای نزدیک به اصلاح‌طلبان و طرفداران آن‌ها به عنوان عوامل «فتنه» معرفی شدند و بار‌ها طرفداران نظام و دولت اصولگرا آن‌ها را به براندازی جمهوری اسلامی متهم کردند.
آقای خاتمی که یکی از منتقدان مخالفان دولت ایران است، طی یک سال و چند ماه پیش شروطی را برای شرکت اصلاح طلبان در انتخابات مجلس نهم مطرح کرد که با واکنش تند حاکمیت مواجه شد و از جمله آن آزادی زندانیان و ایجاد فضای آزاد برای همه احزاب و گروه‌ها بود.
با وجود عدم تحقق این شروط و درحالی که برخی اصلاح‌طلبان انتخابات مجلس نهم را تحریم کردند، او شرکت کرد و پس از اینکه با انتقاد گسترده اصلاح‌طلبان رو‌یه رو شد، گفت «مصالح بزرگ‌تر کشور و اصلاحات» را مقدم بر ملاحظات شخصی و اقتضائات خاص خود دانسته است.
