علی اشرف فتحی، نویسنده وبلاگ «تورجان» در یکی از پست‌های خود به ویژگی‌های شاخص علامه فضل الله، فقیه لبنانی پرداخته و او را یکی از اثرگذارترین فقهای معاصر شیعه معرفی می‌کند.

با درگذشت آیت‌الله محمدحسین فضل الله پرونده زندگی یکی از اثرگذارترین فقهای معاصر شیعه پایان یافت. علامه فضل الله تنها یک فقیه نواندیش و چه بسا ساختارشکن نبود. پیش از او و همزمان با او فقهای نوگرای فراوانی بوده‌اند که با فتاوای شاذ و جنجالی، مکاتب فقهی متنوعی را بنیان نهاده یا دگرگون کرده‌اند.

آشکار است که او واپسین فقیه ساختارشکن نیز نخواهد بود. حتی در مقایسه با مراجع تقلید دیگر نیز او پدیده چندان متفاوتی نبود. حوزه‌های لبنان و عراق در طول تاریخ فقه شیعه، بارها مراجع و فقهای اثرگذار و صاحب سبک را به چشم دیده است.

پس تفاوت مرحوم فضل الله با بسیاری از فقها و مراجع دیگر چه بود؟ پاسخ را باید در نتایج عملی و اجتماعی بیش از دو دهه مرجعیت دینی این فقیه و سیاستمدار مبارز لبنانی جستجو کرد. او در دهه های معاصر، تنها مرجع تقلیدی بود که به طور مستمر، نماز جمعه بیروت را که از مهم ترین و حساس ترین تریبون های شیعه و مورد توجه رسانه های جهانی بود اقامه می کرد.

وی بر خلاف بیشتر مراجع تقلید معاصر که یا اقامه نماز جمعه در عصر غیبت را حرام می‌دانند و یا قائل به وجوب تعیینی آن نیستند، شخصا این مسؤولیت حساس و وقت گیر هفتگی را در شهر مهمی چون بیروت بر عهده گرفته بود و سال‌ها به عنوان سخنگوی قدرتمند و متنفذ شیعیان لبنان به اعلام مواضع اجتماعی، دینی و سیاسی خویش می پرداخت. چنین ویژگی در میان همتایان او مسبوق به سابقه نبوده است. به ویژه آنکه نماز جمعه شهر بیروت به دلیل قرابت جغرافیایی به فلسطین اشغالی، همواره مورد توجه رسانه ها و سیاستمداران جهانی است.

ویژگی دوم علامه فضل الله، نقش آفرینی فعال وی در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی کشورش و جهان اسلام بود. او ابایی نداشت که در کنار اشتغال مستمر و فعالانه به دو وظیفه سنگین افتای دینی و تدریس علوم حوزوی، بازیگر فعال و اثرگذار عرصه‌های گوناگون باشد و شانه از مسؤولیت های میهنی و حتی جهانی خود خالی نکند.

اگرچه همتای فضل الله درعراق یعنی آیت‌الله العظمی سیستانی نیز مشابه چنین نقش آفرینی را در سال‌های پس از سقوط صدام بر عهده گرفته است، اما دامنه دخالت ها و فعالیت های اجتماعی و سیاسی وی با فضل الله از نظر کمی و کیفی تفاوت های بنیادینی دارد.

اینجاست که سومین ویژگی منحصر به فرد فضل الله جلوه می‌کند. او توانست تجربه موفقی از مرجعیت محلی و ملی را در کارنامه مرجعیت شیعه ثبت کند. پیش از او نیز نمونه های مشابهی از مرجعیت و ولایت فقیهان محلی را در ایران سراغ داشته‌ایم.

حجة الاسلام شفتی در اصفهان و آخوند ملا قربانعلی زنجانی در زنجان دو نمونه بارز دخالت‌های فقیهان در سیاست ورزی محلی بوده‌اند. اما فضل الله توانست تجربه متفاوتی را شکل دهد. اگرچه در واقع باید تصریح کرد که چنین مدلی بر فضل الله تحمیل شد. او به دلیل برخی دیدگاه های کم سابقه اش به ویژه تشکیک در ماجرای شهادت حضرت زهرا (س) روابط سردی با بسیاری از مراجع تقلید ایران و عراق داشت و از همین رو نتوانست نقش حوزوی فعالی در دیگر مراکز شیعی ایفا کند.

از همین رو دامنه اثرگذاری وی به کشورش لبنان محدود شد و همواره به «مرجع لبنانی‌ها» اشتهار یافته بود. همین محدودیت اجباری سبب شد که او بتواند در محدوده کشور کوچک اما پرحادثه لبنان به نقش آفرینی فعال بپردازند و فعالیت‌های متنوع خود را بر ایفای مسؤولیت های ملی متمرکز کند. او با وجود همه موانع و سختی‌هایی که به بدترین شکل ممکن بر سر راه وی قرار می گرفت، کاریزمای خود را بر لبنان تحمیل کرد و نقش بلامنازعی در تحولات سه دهه گذشته این کشور حادثه خیز ایفا نمود.

چنین ویژگی هایی سبب شد که فضل الله یک قرائت متفاوت از مرجعیت شیعی ارائه دهد و خود نیز به سمبل بی بدیل چنین قرائتی بدل شود، به گونه ای که شاید تا سال ها کسی نتواند پا جای پای این فقیه زیرک و جسور لبنانی بگذارد.

این نوشته در صفحه 8 شماره 66 ماهنامه خیمه نیز منتشر شده است.