مجلس درحال بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه است اما در این لایحه هیچ اشاره‌ای به برنامه دولت برای کاهش آسیب‌های اجتماعی نشده است.

لایحه برنامه پنجم توسعه باید از ابتدای امسال اجرایی می‌شد، اما به دلیل تاخیر دولت در ارائه آن به مجلس، همچنان درحال بررسی در کمیسیون تلفیق مجلس است. این در حالی است که به گفته نصرالله ترابی، عضو کمیسیون تلفیق بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه، دولت در تدوین این برنامه هیچ اشاره‌ای به کاهش آسیب‌های اجتماعی نکرده است.

وی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفته که دولت، لایحه برنامه پنجم توسعه را با محوریت نفت و اقتصاد تدوین کرده و از آسیب‌های اجتماعی به‌عنوان مهمترین چالش امروز جامعه غفلت کرده است.

لایحه برنامه پنجم توسعه کشور در 9 فصل و یک ضمیمه، پنجم بهمن ماه سال گذشته توسط محمود احمدی‌نژاد تقدیم مجلس شد. این لایحه اندکی پس از ارائه لایحه بودجه به مجلس رفت و مجلس شورای اسلامی نیز به دلیل اولویت بودجه، بررسی لایحه برنامه پنجم را به پس از بررسی و تصویب لایحه بودجه موکول کرد.

در فصل اجتماعی برنامه پنجم توسعه، سرفصل بیمه‌های اجتماعی، سلامت، بیمه سلامت، حمایتی و توانمندسازی، سرمایه اجتماعی، جوانان، خانواده وایثارگران مطرح شده، اما هیچ اشاره‌ای به آسیب‌های اجتماعی و برنامه کاهش آن نشده است.

فقط در بخشی از ماده 44 لایحه برنامه پنجم آمده است: اجرای برنامه های توانمندسازی به‌گونه‌ای که حداقل (10) درصد خانوارهای تحت پوشش دستگاه‌های حمایتی به استثنای سالمندان و معلولان ذهنی، توانمند شده و از پوشش حمایت‌های مستقیم خارج شوند. این درحالی است که بیشتر مددجویان سازمان بهزیستی را معلولان تشکیل می‌دهند.

هم‌اکنون بيش از چهار ميليون و 500 هزار نفر نيازمند تحت پوشش كميته امداد هستند و همچنين بيش از يک ميليون نفر نيز از خدمات و حمايت‌های سازمان بهزيستی بهره‌مند می‌شوند.

نصرالله ترابی، عضو کمیسیون تلفیق بررسی لایحه بودجه می‌گوید: با توجه به هشدارهای کارشناسان مبنی بر افزایش آمار طلاق، جرم، جنایت، بیماران مبتلا به ایدز، کودکان کار و خیابان، زنان خودسرپرست، افسردگی، استرس و اعتیاد، انتظار می‌رفت رویکرد برنامه پنجم توسعه برمبنای کاهش آسیب‌های اجتماعی برنامه‌ریزی می‌شد، زیرا جامعه سالم و بدون آسیب، موفق‌تر از جامعه ثروتمند با آسیب است.

این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفته که دولت می‌تواند در قالب طرحی برنامه کاهش آسیب‌های اجتماعی را به برنامه پنجم توسعه اضافه کند.

دکتر زاهدی اصل، استاد دانشگاه نیز می‌گوید: یکی از اصلی‌ترین علل آسیب‌های اجتماعی، مسائل اقتصادی است اما علل اجتماعی را نیز نباید نادیده گرفت.

به گفته وی، فقدان سرمایه اجتماعی و یا کم شدن آن از جمله علل ایجاد آسیب‌های اجتماعی است.

سرمایه‌ اجتماعی، مفهومی است که درحال حاضر نقش‌ بسیار مهم‌تری از سرمایه‌ فیزیکی‌ و سرمایه‌ انسانی‌ در جوامع ایفا می‌کند و شبکه‌های‌ روابط‌ جمعی‌، انسجام‌ بخش‌ میان‌ انسان‌ها و سازمان‌ها است. ‌گروه‌ یا ملتی‌ که سرمایه‌ اجتماعی‌ بیشتری داشته‌ باشد، کارایی‌ بیشتری‌ دارد و رفاه‌ آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود.

هم‌اکنون مسئولیت کنترل، کاهش و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بر عهده ده‌ها سازمان دولتی از جمله کمیته امداد، سازمان بهزیستی، شهرداری‌ها، ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان‌های مردم‌نهاد است.

اما رضا جاگیری، کارشناس و مشاور خدمات اجتماعی شهر تهران معتقد است که سازمان‌های متولی کاهش آسیب‌های اجتماعی، خود به یک آسیب اجتماعی تبدیل شده‌اند.

وی می‌گوید انتظار می‌رفت در برنامه پنجم توسعه، مدیریت واحدی برای سازمان‌های متولی کاهش آسیب‌های اجتماعی تعریف شود، زیرا به گفته وی، ایجاد مدیریت واحد و تخصیص اعتبارات ویژه در این بخش، راهکار عملی کنترل آسیب‌های اجتماعی است.

کار بررسی لایحه برنامه پنجم تا آخر شهریور

سخنگوی كميسيون تلفيق مجلس می‌گوید: مجلس تا پايان شهريورماه بررسی لايحه برنامه پنجم را به پايان رسانده و آن را در اختيار دولت قرار می‌دهد تا دولت بتواند در بودجه سال آينده، قانون برنامه پنجم را لحاظ كند.

محمدمهدی مفتح گفته که مجلس قصد دارد برای رسیدگی دقيق‌تر به برنامه پنجم توسعه، همايش علمی برگزار كند تا در اين همايش لايحه برنامه پنجم توسعه با ديد علمی و كارشناسی مورد بررسی قرار گيرد.

وی با اشاره به این‌که قرار است براساس مقاله‌های علمی ارسال شده به مجلس، میزگردهایی در مورد برنامه پنجم توسعه در مجلس برگزار شود و اشاره کرد که سرمایه اجتماعی، جوانان و توانمندسازی از جمله موضوعات اجتماعی است که درباره آن‌ها میزگردهایی برگزار خواهد شد.

«برنامه پنجم فاقد اهداف توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است»

رحمانی فضلی، رئیس دیوان محاسبات کشور با انتقاد از برنامه پنجم توسعه گفت: در برنامه پنجم توسعه اولویت‌ بندی‌ها رعایت نشده و در بخش‌های مختلف برنامه اولویت‌ها قابل تشخیص نیست که از نقاط ضعف برنامه محسوب می‌شود.

به گفته وی، برخی پیش‌بینی‌ها که تحت عنوان اولویت در برنامه پنجم به آن اشاره شده با واقعیت‌های موجود فاصله‌ اساسی دارد.

رحمانی‌فضلی گفت که در برنامه پنجم توسعه انسجام و ارتباط منطقی بین بخش‌ها وجود ندارد و جامعه مطلوب نیز ترسیم نشده است.

برنامه پنجم توسعه به باور رئیس دیوان محاسبات، فاقد اهداف توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است و هیچ معیار شفاف و روشنی برای سنجش میزان پیشرفت برنامه وجود ندارد.

وی تاکید کرد که نبود ساز و کار نظارتی و فرآیند گزارش‌دهی و عدم اولویت‌بندی دقیق بخش‌ها و کلی‌گویی‌های ابهام آلود نیز باید حتما در این برنامه رفع شود.

رحمانی‌فضلی معتقد است که یک برنامه باید به چند سئوال اساسی پاسخ دهد از جمله این‌که طی پنج سال آینده اولویت‌های ما چیست و روش‌های رسیدن به آن کدام است. و این‌که منابع و امکانات ما برای رسیدن به این اهداف کدام هستند و امکانات موجود چند درصد اولویت‌های ما را محقق می‌کند و مشکلات تحقق اولویت‌ها کدام است.

«نشاط اجتماعی» در برنامه‌های توسعه

علی البرزی، درباره مقوله نشاط اجتماعی در برنامه‌های توسعه در سایت الف نوشته است: درسال‌های گذشته با گسترش شهرنشینی در جامعه ایران و رشد آسیب‌های اجتماعی، نشاط و شادی جامعه تحت‌تاثیر این شرایط قرارگرفته و به صراحت می‌توان گفت که امروز مولفه تعریف شده‌ای به نام نشاط در جامعه وجود ندارد.

به نوشته این اجتماعی‌نویس روزنامه جوان، رسانه‌ای که به دولت نزدیک است و در یک سال گذشته صریحا از دولت و مواضع آن حمایت کرده، در یک سال گذشته هم به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر جامعه و نا آرامی‌هایی که منشا آن ناشی از اغتشاشات بود، وضعیت نشاط و شادی در جامعه به شدت تحت تاثیر این عوامل قرار گرفته است.

وی با اشاره به بخشی از ماده 97 برنامه چهارم توسعه مبنی بر این‌که «بسط و گسترش روحیه نشاط، شادابی، امیدواری، اعتماد اجتماعی، تعمیق ارزش‌های دینی و هنجارهای اجتماعی از اولویت‌های کاری دولت به حساب می‌آید و برنامه‌ریزی در این زمینه باید در دستور کار سازمان‌های دست اندرکار باشد» این سئوال را مطرح کرده که چرا سازمان‌های اجتماع محور به این موضوع بی‌توجه بوده‌اند و چرا در برنامه دولت‌های هشتم و نهم هیچ اشاره‌ای به این بند قانونی نشده است.

آقای البرزی با اشاره به اهمیت موضوع نشاط و شادی عمومی در جامعه، پیشنهاد داده که همزمان با بررسی لایحه برنامه پنجم توسعه در مجلس، نقاط ضعف برنامه چهارم توسعه و علل و عوامل اجرایی نشدن بندهای مربوط به نشاط اجتماعی بررسی شود و استراتژی واحد با تعریفی مشخص از نشاط در جامعه ارائه شود.