دنیز کاندیوته، پژوهشگر جنسیت و اسلام، با شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال حقوق بشر، درمورد نقش زنان در تحولات تازه خاورمیانه مصاحبه کرده است.

در این مصاحبه شیرین عبادی به سوال‌ها درمورد نقش زنان در تحولات اخیر کشورهای عربی، الگو گرفتن آنان از زنان ایران، حقوق زنان براساس قانون شریعت و قانون نهادهای جهانی و پیش‌بینی حقوق زنان در قانون اساسی کشورهای عربی پاسخ داده است.

این مصاحبه روز ۲۱ مارس (اول فروردین) در وب‌سایت «اوپن دموکراسی» منتشر شده است:

شیرین عبادی در پاسخ به این سؤال که به عنوان فعال حقوق زنان، احتمالات و خطرات رویدادهای تازه در خاورمیانه را چگونه ارزیابی می‌کند، ضمن مقایسه تحولات در مصر و تونس می‌گوید که حضور زنان در جامعه مدنی تونس قوی‌تر است «زیرا دولت غیردموکراتیک حبیب بورقیبه (رئيس‌جمهور تونس در سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۸۷) به ارتقای سکولاریسم کمک کرد و قوانین را به نفع زنان تغییر داد.»

خانم عبادی تاکید می‌کند که به همین دلیل شرایط زنان در تونس مساعدتر از شرایط زنان در دیگر کشورهای عربی است و از «سوهیر بن حسن» نام می‌برد که یکی از رهبران سازمان‌های حقوق بشر در تونس و رئیس فدراسیون بین‌المللی جوامع حقوق بشر است.

او می‌گوید: این تصادفی نیست که وقتی رهبر جنبش اسلامگرایان تونس پس از ۲۰ سال بازگشت از تبعید، نخستین حرفی که می‌زند این است که او نه خمینی است و نه طالبان.

خانم عبادی درمورد «وضعیت زنان در مصر» می‌گوید که اگرچه شمار زیادی از زنان جوان مصری حجاب دارند و به گفته خودشان هویت ملی خود را به‌دست‌ آورده‌اند و اخوان‌المسلمین به قوی‌ترین حزب مخالف در مصر تبدیل شده اما زنان مصری نمی‌خواهند به همان سرنوشت زنان ایرانی دچار شوند.

به گفته خانم عبادی اخوان‌المسلیمن برای این که ترس زنان مصری از انقلاب اسلامی ایران را کم کند، اعلام کرده است که خیزش مصر، یک خیزش اسلامی نخواهد بود بلکه خیزشی است که در آن مسلمانان و مسیحیان درکنار هم مبارزه کرده‌اند.

شیرین عبادی تاکید می‌کند: زنان مصری خوش‌شانس هستند زیرا شاهد وضعیت ناخوشایند زنان ایرانی بوده‌‌اند و مشاهده کرده‌اند که چگونه دولت اسلامی، انقلاب ایران را دزدید؛ قوانین را عوض کرد و مانع از پیشرفت‌ زنان شد. من معتقدم که ایران درسی برای تمام زنان منطقه است.

این برنده جایزه صلح نوبل به زنان مصری پند داده است: هرگز تسلیم دولتی نشوید که شما را به انتخاب میان اسلام و حقوق‌تان، مجبور کند. اجازه ندهید که شما را در این قید و بند گرفتار کنند. دولت‌هایی که برای تعریف هویت خود از نام اسلام استفاده می‌کنند، مردم را در برابر این وضعیت دشوار و این انتخاب نادرست قرار خواهند داد.

شیرین عبادی توضیح می‌دهد: درک درست از اسلام و ترغیب زنان به یاد گرفتن تفاسیر مختلف از اسلام، بسیار مهم است. بنابراین زمانی که دولت‌ها به زنان می‌گویند «این اسلام است» زنان نیز باید کاملا آگاه باشند تا بتوانند استدلال‌های خود را بیان کنند.

او تاکید می‌کند زنان باید به همان سلاح گفتمان علما مجهز شوند تا بتوانند ثابت کنند که اسلام می‌تواند متفاوت باشد و جمعیت مسلمانان باید متقاعد شوند که می‌توانند مسلمان باقی بمانند اما قوانین متفاوتی داشته باشند. در این حالت بخشی از علما نیز جانب مردم را خواهند گرفت و تفاسیری از اسلام ارائه خواند داد که موردقبول مردم واقع خواهد شد.

شیرین عبادی در پاسخ به این که «آیا جنبش زنان در مصر قادر خواهد بود ائتلاف‌های فراگیر تشکیل دهد»، می گوید: اگر زنان مصری ببینند که حقوق مشروع آن‌ها به خطر افتاده حتما با هم متحد خواهند شد. تجربه نشان داده که وقتی زنان با استبداد و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شوند، متحد خواهند شد.

این فعال حقوق بشر درمورد حقوق تعریف شده زنان و مردان در قانون اساسی مدرن کشورهای اسلامی، تاکید می‌کند: قانون اساسی هیچ کدام از کشورهای اسلامی موافق حقوق برابر برای زنان نیست زیرا همواره بندی وجود دارد که تصریح می‌کند قانون باید با اسلام تطبیق داشته باشد.

او توضیح می‌دهد: در ظاهر تساوی حقوق شهروندی وجود دارد اما درواقع قانون، به شریعت وابسته است و شریعت را افرادی تفسیر می‌کنند که در راس قدرت هستند و سؤالی که در قانون اساسی کشورهای اسلامی بدون پاسخ مانده این است که چه کسی به‌طور دقیق ماهیت و معنای اسلام را تعیین و تعریف می‌کند.

خانم عبادی در پاسخ به این سؤال که «آیا در تهیه قانون اساسی جدید کشورهای منطقه به موضوع بی‌عدالتی زنان توجه توجه خواهد شد»، می‌گوید: توجه به این موضوع به روند سیاسی و عملکرد احزاب سیاسی هر کشور بستگی دارد اما با توجه به حاکمیت استبدادی در این کشورها احزاب سیاسی قدرت چندانی ندارند و رشد سیاسی نیز ناقص بوده است.

او با اشاره به جایگاه نامطلوب زنان در پارلمان افغانستان با ابراز تردید می‌گوید: این امکان هست که تصور کنیم می‌توانیم یک قانون اساسی مطلوب بنویسیم اما آیا با تغییر قانون، می‌توانیم به وضعیت مطلوب برسیم؟ من تردید دارم. 

خانم عبادی تاکید می‌کند که قانون باید یک گام جلوتر از فرهنگ جامعه باشد تا بتواند پیشرفت و بهبود وضعیت ایجاد کند و این قانون باید براساس آگاهی کامل از جامعه نوشته شود و به جامعه اطمینان دهد که اهداف دست‌نیافتنی در آن جایی ندارند.

شیرین عبادی درمورد ازبین بردن اختلاف میان قوانین وضع شده برای زنان در نهادهای جهانی حقوق بشر و قوانین کنونی در کشورهای مسلمان، می‌گوید که از میان بردن این اختلاف و شکاف یک مرحله تدریجی است و با توجه به برخی مسائل جاری مانند  چندهمسری در کشورهایی همچون لیبی و بحرین، نمی‌توان قانون را یک شبه تغییر داد.

او توضیح می‌دهد: نخستین گام، تصویب قانونی است که  در آن تائید شود قرآن موضوعی مانند  چندهمسری را تنها در شرایطی پیش‌بینی می‌کند که عدالت مطلق میان همسران برقرار شود و عدالت مطلق تنها پول و حمایت مادی نیست بلکه توجه و عشق را نیز شامل می‌شود. بنابراین چندهمسری سخت‌تر خواهد شد و زنانی که شوهران‌شان همسر دیگری می‌گیرند حق طلاق خواهند داشت.

شیرین عبادی درعین حال تاکید می‌کند که این قانون مطلوبی نیست اما نخستین گام است اما این محدودیت‌ها می‌تواند باعث بشود که جامعه تغییرات بعدی را بپذیرد.

این فعال حقوق زنان می‌گوید: وظیفه یک وکیل این است که جامعه‌ای که قانون برای آن نوشته می‌شود را به خوبی بشناسد و در عین حال تمام معیارهای حقوق بشر را در ذهن داشته باشد تا بتواند جامعه را به همان مسیر هدایت کند.

او درعین حال تصدیق می‌کند که بسیاری از زنان به محدودشدن قانون چندهمسری اعتراض خواهند کرد و  برای روشن شدن موضوع، مسئله «پدرسالاری» را مطرح می‌کند و می‌گوید: اگرچه زنان قربانی فرهنگ پدرسالاری هستند اما زنان از عوامل ترویج این فرهنگ هستند. بحث من این است که با انسان‌ها به عنوان قربانی رفتار نکنید بلکه به آن‌ها بگویید که مسئولیت آن‌ها مبارزه با این فرهنگ است.

خانم عبادی تصریح می‌کند که آیت‌الله خمینی، بنیانگزار جمهوری اسلامی، نیز نتوانست بی‌درنگ قوانین را عوض کند بلکه با قدرت سیاسی و با زور اسلحه، مردم را به رعایت حجاب مجبور کرد.

این فعال حقوق زنان می‌گوید که جناح طرفدار آیت‌الله خمینی هرگز موفق نبوده و فرهنگ او هرگز محکم نشده است زیرا وجود زنان در دانشگاه، خیابان و محل کار نشان می‌دهد که نمی‌توان آنان را سرکوب و قوانین را به آنان تحمیل کرد.

شیرین عبادی در پاسخ به این سؤال که آیا زنان کشورهای عربی باید همان فرآیند سیاسی شدن را طی کنند که زنان ایرانی طی کردند، توضیح می‌دهد: ما می‌توانیم از یکدیگر درس بگیریم. ما می‌توانیم به حوادثی که در ایران اتفاق افتاده، نگاه کنیم و برقراری ارتباطات، کمک بزرگی است زیرا دیکتاتورها از ارتباطات باز نفرت دارند.

او با ابراز خوش‌بینی نسبت به چشم‌انداز جنبش‌های زنان در مصر و تونس تاکید می‌کند که اوضاع زنان در تونس بهتر از مصر است. مبارزه زمان می‌برد و درنهایت زنان در این دو کشور حقوق برابر به‌دست خواهند آورد.

دنیز کاندیوته پرسید: آیا روزی خواهد رسید که زنان با برپایی تظاهرات، حقوق برابر درخواست کنند و مردان با آنان همراه شوند؟ و خانم عبادی پاسخ داد: حتما در ایران اتفاق خواهد افتاد. برخی از موکلان مرد من در ایران به تظاهرات زنان رفتند و بازداشت و زندانی شدند.

شیرین عبادی تاکید می‌کند: جنگ برای حقوق زنان و دموکراسی، در راستای یکدیگر است و زنانی که برای حقوق برابر مبارزه می‌کنند، بخشی از بافت دموکراسی هستند. مردان ایرانی این موضوع را فهمیده‌اند و می‌دانند که حقوق زنان، شروع دموکراسی است.

خانم عبادی در پاسخ به این سوال که زنان در تظاهرات کشورهای عربی بسیج شدند و به خیابان‌ها آمدند اما با تغییر حکومت در مصر و تونس تضمینی وجود دارد که زنان را از صحنه‌های اجتماعی دور نکنند، می‌گوید: هیچ تضمینی وجود ندارد. این تجربه زنان ایرانی بود که در یک‌صد سال گذشته برای حقوق خود مبارزه کرده‌اند. تنها تضمین، اراده مردم در رسیدن به آزادی است.