افراد دارای تحصیلات پایین‌تر می‌توانند تحصیلات کمتر را با درگیرکردن فکرشان در تمرین‌های ذهنی مانند بازی با کلمات، معماها، مطالعه‌کردن و گوش‌دادن به سخنرانی ها جبران کنند

فعالیتهایی که ذهن افراد را از نظر شناختی تحریک می‌کند برای همه سودمند هستند اما شواهد جدید نشان می‌دهد که تمرین‌های ذهنی به افرادی که دارای تحصیلات دانشگاهی نیستند بیشتر کمک می‌کند.

مطالعات گذشته نشان داده‌بود افرادی که دارای درجه دانشگاهی نیستند در معرض خطر بیشتر مشکلات حافظه و یا حتی آلزایمر قراردارند. به عبارت دیگر تحصیلات نقش کلیدی در مورد فراموشی و عملکرد دراز مدت حافظه در طول عمر دارد. هم‌چنین تحقیقات گذشته نشان‌داده‌اند  افراد دارای درجه دانشگاهی مزیت شناختی بر هم‌سن‌وسال‌های خود در سنین متوسط و بالا دارند.

اخیراً یک مطالعه بزرگ ملی که از سوی دانشگاه براندیس در ماساچوست آمریکا انجام شد و در «مجله آمریکایی روان‌پزشکی پیری» منتشر شده‌است نشان می‌دهد که افراد دارای تحصیلات پایین‌تر می‌توانند تحصیلات کمتر را با درگیرکردن فکرشان در تمرین‌های ذهنی مانند بازی با کلمات، معماها، مطالعه‌کردن و سخنرانی گوش‌دادن جبران کنند.

مارجی لاچمن، نویسنده سرپرست تحقیق، در این زمینه می‌گوید: کاملاً روشن است که تحصیلات بالاتر بر حافظه افراد درسال‌های میانی زندگی تاثیرات سودمندی دارد اما دقیقاً نمی‌دانیم چگونه و چرا این اثرات این‌قدر طول می‌کشد.

او در توضیح علت احتمالی این پدیده می‌گوید که تحصیلات بالاترانگیزه و علاقه افراد را به تلاش‌های شناختی در طول زندگی بالا نگه‌می‌دارد و درمقابل، کسانی که تحصیلات کمتر دارند احتمالاً کمتر درگیر تمرین‌های ذهنی می‌شوند که به حفظ حافظه پرتحرک آن‌ها کمک کند.

مطالعه حاضر نشان‌می‌دهد به نظر نمی‌رسد تحصیلات دوره بلوغ تنها راه نگه‌داشتن حافظه باشد. به عبارت دیگر فعالیت‌های هوشی منظم می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند. لاچمن گفت‌ «درمیان کسانی که دارای تحصیلات کمتر هستند نمرات حافظه آن‌هایی که یک‌بار یا بیشتر در هفته مطالعه می‌کنند، می‌نویسند، درسخنرانی‌ها شرکت می‌کنند، با کلمات بازی می‌کنند و یا معما حل می‌کنند مشابه کسانی است که دارای تحصیلات بیشتر هستند.»

این مطالعه که «زندگی میان‌سالی در ایالات متحده آمریکا» نامیده می‌شود 3343 مرد و زن 32 تا 84 ساله را با میانگین سنی 56 سال مورد بررسی قرار داد. تقریباً 40 درصد شرکت کنندگان دارای حداقل تحصیلات چهارساله دانشگاهی بودند.

محققان چگونگی عملکرد شرکت‌کنندگان مطالعه را در دو حوزه شناختی حافظه کلامی و عملی آزمون کردند. درواقع فرایندهای مغزی درگیر در طرح ریزی، تفکر انتزاعی و انعطاف‌پذیری شناختی ارزیابی شد. شرکت‌کنندگان به مجموعه آزمون‌هایی شامل آزمون‌های روانی کلامی، یادآوری لغات و شمارش معکوس پاسخ دادند.

لاچمن گفت «همان‌طور که انتظار می‌رفت افراد دارای تحصیلات بالاتر گفتند در فعالیت‌های شناختی بیشتری درگیر هستند و درآزمون‌های حافظه نیز بهتر عمل کردند. اما برخی از افراد با تحصیلات کمتر نیز خوب عمل کردند».

پژوهشگر حاضر با نویدبخش دانستن یافته‌‌ها گفت «احتمالاً راه‌هایی برای جبران اثر تحصیلات کمتر روی حافظه وجود دارد و کسانی که در معرض خطر بیشتر کاهش حافظه هستند می‌توانند از آن‌‌ها سودجویند».

وی ادامه‌ داد «اگرچه ما نمی‌توانیم احتمال این موضوع را که آن‌هایی که حافظه بهتر دارند فعالیت‌های بیشتر ذهنی نیز دارند را نادیده بگیریم اما شواهد موجود با انعطاف‌پذیری شناختی کاملاً مطابقت دارد». به عبارت دیگر فرد با داشتن شیوه زندگی فعال‌تر هوشی می‌تواند روی عملکرد شناختی‌‌اش در دوران میان‌سالی زندگی کنترل داشته باشد.

تمرین‌هایی برای فعال نگهداشتن ذهن
تمرین‌های مختلف و ساده‌ای به منظور داشتن ذهنی فعال‌تر وجود دارد که به برخی از آن‌ها می‌توان در این جا اشاره کرد:

1- سعی کنید هر روز کار متفاوتی انجام دهید. هر روز کار متفاوتی انجام دهید هرقدر هم که کوچک باشد. خود کار اهمیت چندانی ندارد. مثلاً از راه دیگری به سرکار بروید، با فرد متفاوتی در محیط کار حرف بزنید یا سوال غیرمنتظره‌ای بپرسید. به عبارت دیگر هر روز سعی کنید فرصت یادگیری جدیدی به خودتان بدهید.

2- بیشتر مطالعه کنید. کتاب و مجلات بیشتری بخوانید. اخبار و وقایع روز را دنبال کنید. درصورتی که به علوم و تکنولوژی، طبیعت، ورزش، آشپزی، رمان، موضوعات اجتماعی، شعر یا هر موضوع دیگر علاقه مندید آن را دنبال کنید و به اخبار مربوط به آن‌ها که در مجلات، روزنامه‌ها یا سایت‌های مختلف اینترنتی وجود دارد مراجعه کنید. در صورتی‌که دارای فرزند هستید می‌توانید از کتاب‌های او برای تازه کردن معلومات قدیمی خود سود بجویید.

3- بیشتر بنویسید. به نوشتن خاطرات روزانه خود بپردازید یا وقایع مهم را هفته‌ای یک بار به نگارش درآورید. حتی می‌توانید درصورت تمایل به نوشتن خواب‌های خود بپردازید.

4- به صحبت‌ها و سخنرانی‌های مختلف گوش دهید. به مباحث جالب در رادیو گوش دهید و به آن‌ها فکر کنید. اگر می‌توانید با افراد دیگر در خانه‌، محیط کار یا مدرسه درباره اخبار و یا گزارش‌هایی که شنیده‌اید و به آن ها علاقه مندید صحبت کنید و اگر بحثی درگرفت در آن شرکت کنید.

5- جدول حل کنید. جدول کلمات متقاطع یا جداول مختلف اعداد که به فراوانی یافت می‌شوند را حل کنید

6- تمرین‌های مختلف ذهنی با اعداد انجام دهید. برخی از نمونه‌های این تمرین‌ها شمارش معکوس اعداد (96،97،98،99،.... ) یا ضرب اعداد (8، 32،24،16،...) یا به خاطر سپردن یا به خاطر آوردن شماره تلفن دوستان است.

7- تمرین‌های مختلف و بازی با کلمات انجام دهید.  مثال دراین زمینه می‌تواند  تلاش برای ساختن کلماتی با حروف یک کلمه طولانی باشد. مثلاً کلمه‌ای با حروف زیاد مثل «روشنفکرانه» انتخاب کنید و با حروف آن کلماتی مانند روشن، فکر، روش، کفش، شن، کر،شر، فن، نر، نو و ... بسازید و تلاش کنید بیشترین کلمات ممکن را با حروف یک کلمه معین بسازید.