فیلمی مستند درباره لباس روحانیت

قبا 12جیب بزرگ و کوچک دارد. پارچۀ آن نرم و گریبان آن به شکل 7 است، اما لباده 8 جیب دارد و شق و رق و فاخر است. جیب برای کیف پول، ساعت، تلفن همراه جیب‌های ثابت است. برخی از روحانیون جیبی هم برای دسترسی به جیب شلوارشان می‌خواهند.

ابوالفضل عرب‌پور، پیرمرد خیاط در قم که میان مقام‌های روحانی ایران و اخیراً روحانیون مسلمان خارج از این کشور نام‌آور است، لباس‌های آراسته برای روحانیون می‌دوزد، اما در عین حال از فاخر شدن لباس روحانیتی که به ساده‌زیستی و زهد شهرت داشته‌اند، چندان دلخوش نیست.

"پرو آخر" فیلم مستندی به کارگردانی رضا حائری است که در مدت 30 دقیقه نگاهی به گذشته یکی از مشهورترین خیاط‌های شهر مذهبی قم دارد و در عین حال، راوی داستان لباس روحانیون مسلمان و برخی از مقام‌های ایرانی است که در مقام سیاست به این لباس ملبسند.

فیلم تماشاگر را به دکان خیاطی پیرمردی در قم می‌برد که در جوانی برای خلاص شدن از خدمت سربازی به تهران رفته و ناچار پنج سال در این شهر خیاطی کرده‌است.

در این بین او لباس‌های مجلسی و رسمی برای مقام‌ها و شخصیت‌هایی همچون علی رزم‌آرا، نخست وزیر ایران، در سال 1329 دوخته و در ظرایف خیاطی ماهر و زبده شده و سپس دوباره‌ کار خیاطی لباس روحانیون را در قم از سر می‌گیرد. شغلی که اینک 60 سال است، دلبستۀ آن است.

قبای شیک، شلوارهای فوق‌العاده

لباس روحانیون در ایران به نوعی با سیاست درآمیخته است. آقای عرب‌پور سال‌ها پیش در گفتگو با یک روزنامۀ بریتانیایی گفته بود، لباس روحانیت هموراه لباسی بسیار ساده بوده‌است، اما پس از انقلاب با ورود روحانیون به ساخت قدرت، لباس آنان نیز متناسب با مقام اجتماعی‌شان دچار تحول شد.

به گفتۀ او، برخی دیگر از روحانیونی که از سیاست دوری می‌جویند و علاقه‌ای به قدرت ندارند، با گذشت زمان، اشتیاق خود به پوشیدن لباس سنتی را نیز از دست می‌دهند.

"پرو آخر" این موضوع را به تصویر کشیده و از زبان آقای عرب‌پور، راوی تغییرات لازم در لباس روحانیون، از جمله اضافه شدن جیبی مخصوص تلفن همراه است و نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، استفاده از لباده که در مقایسه با عبا، آراسته‌تر و گران‌قیمت‌تر است، افزایش داشته، چنانکه اکنون بیشتر سفارش‌های او دوختن لباده است.

او در قسمتی از فیلم می‌گوید، در لباده، هوا و هوس جوانی هست و روحانیونی که قداستی برای خود قائل هستند، کمتر از آن استفاده می‌کنند. اما در عین حال می‌گوید که برای امام موسی صدر، رهبر ناپدید شده شیعیان لبنان، لباده دوخته و بسیاری از چهره‌های سیاسی سی سال اخیر در ایران به او سفارش لباده داده‌اند.

از جملۀ مشتریان دایم او در این سال‌ها محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین ایران است که عکسی در حال پرو لباده از او همراه چند قطعه عکس از دیگرانی که چهره‌شان واضح نیست، بر دیوار مغازه‌اش دیده می‌شود.

"پرو آخر" نشان می‌دهد که خیاط شوخ‌طبع از رواج بدعت‌هایی که در دهه‌های اخیر در پوشش برخی از روحانیون پیدا شده، خشنود نیست. او می‌گوید، در سال‌هایی نه چندان دور ساعت بستن برای روحانیون، بیرون گذاشتن موی سر از زیر عمامه و شلوار پوشیدن نه تنها پسندیده نبود که عیب محسوب می‌شد و برخی از علما، مثلاً، نماز خواندن با شلوار را جایز نمی‌دانستند.

روحانیون سنتی‌تر در ایران بیشتر از شلوارهای بندی استفاده می‌کردند، که به تنبان معروف بود، و هنوز هم استفاده می‌کنند که طراحی ساده‌ای دارد، اما آقای عرب‌پور می‌گوید: "الان جِنتِلمَنی شده، شلوار می‌پوشند که چراغ بزنند. شیک‌پوشی شده‌است."

فیلم پرو آخر، سال گذشته ساخته شد و تا کنون توانسته دو جایزه معتبر به دست آورد: جایزۀ بزرگ ويژه در بخش مسابقۀ بين الملل جشنوارۀ فیلم حقیقت در سال 1387 در ایران و همین طور نشان افتخار هیئت داوران جشنوارۀ مادرید در سال 2009.

گوشه‌ای پنهان از زندگی روحانیان

رضا حائری، کارگردان فیلم، مدت‌ها بوده که آقای عرب‌پور را می‌شناخته، اما ساخت این مستند را به تأخیر می‌انداخته، تا با شناخت بیشتر او حرف تاز‌ه‌ای زده باشد.

آقای حائری می‌گوید که در هنگام حضور مشتریان روحانی خیاطی آقای عرب‌پور، لحظاتی به وجود می‌آمد و گفتگوهایی رد و بدل می‌شد که آئین و کلامی خاص دارد و این موضوع در گزارش‌های دیگر به راحتی از دست می‌رفت.

"پرو آخر" آشنایی به زندگی خیاطی است که برای روحانیون برجستۀ شیعه، پاره‌ای از مقام‌های بلند پایه و شمار زیادی از طلبه‌های حوزۀ علمیۀ قم و روحانیونی که نام‌آور هم نیستند، قبا و لباده و عبا و شب‌کلاه می‌دوزد، اما در عین حال گریزی به سبک زندگی روحانیون و نحوۀ گفتگوهای روزمرۀ آنها در شهر مذهبی قم است.

اما آن چه که در جای جای فیلم و گفته‌ها و خاطرات خیاط سالخورده خودنمایی می‌کند، جنبه‌ای از زندگی روحانیون شیعه است که تا کنون کمتر دیده شده‌است. روحانیونی که بیش از آن چه در اذهان عمومی رواج دارد، به پوشاک‌شان اهمیت می‌دهند و پرو آخر هم به خوبی به تماشاگر نشان می‌دهد که در میان این طبقه هم شکل لباس تا چه اندازه نشانگر شخصیت، روانشناسی و جهان‌بینی آنهاست.

در گزارش مصور این صفحه، صحنه‌هایی را از فیلم خواهید دید و توضیحات رضا حائری، کارگردان پرو آخر را خواهید شنید. برخی از عکس‌های این گزارش متعلق به شیدا قماشچی و علی خاکساری است.